Арэзы дыдэ сытехъуэу седжащ

Тетам пэджэжу

Сытым щыгъуи сыпоплъэ газетыщIэ къыдэкIахэр къыщысIэрыхьэным. АбыкIэ къыпачауэ си адэ тхьэмыщкIэм сырещхьщ. Ар щылэжьами, щымылэжьэжми унэм къызэрыкIуэжу, япэ зыщIэупщIэр газетт. Нобэ сэ и гугъу сщIыну сыхуейщ мы мэлыжьыхь мазэм и 3-м къыдэкIа «Черкес хэку» газетым и ещанэ напэкIуэцI псор хуэфащэ дыдэу ди цIыху хъарзынэ, егъэлеяуэ цIыху Iущ, егъэджакIуэ къызэрымыкIуэ, нэхъыжьыфI ПIэф ФуIэд Ибрэхьим и къуэм зэрытраухуам.

Си щхьэкIэ  фIы дыдэу сцIыху, пщIэшхуэ зыхуэсщI ФуIэд псалъэ хужысIэн ипэкIэ, фIыщIэ хуэсщIыну сыхуейщ «(90. Ди нэхъыжьхэр – псэ зыIут тхылъщ» щхьэщIэдзапIэм щIэт тхыгъэшхуэр зи Iэпэ къыщIэкIа журналист ныбжьыщIэ Аслъэныкъуэ Мадинэ. НэгъуэщI хэмыту, щхьэщIэдзапIэ къудейм куэд дыдэ къыбжеIэ. Сэ сыпкIэлъоплъри, абы къеIуатэ дяпэкIэ къэкIуэн дахэ зэрыуиIэр. Аращи, нэхъри уефIэкIуэну, си шыпхъу цIыкIу!

ПIэф ФуIэд нэгъэсауэ зэрыегъэджакIуэфIым си щхьэкIэ шэч  лъэпкъ къытесхьэкъым.   Сыту жыпIэмэ, редакцэм сыщылэжьа зэманым еджапIэ гъащIэр газетым къэзгъэлъагъуэу сыщIэсащ абы ита дерс зэхуэмыдэхэм, си щхьэкIи мызэ-мытIэу згъэщIэгъуащ Iущыгъэ зэфэзэщкIэ ар сабийхэм зэрадэгуашэу щытамрэ дэтхэнэ зыми адыгэ гъэсэныгъэ дахэ хилъхьэным зэрыхущIэкъуамрэ. ФщIэрэ атIэ а псоми лъабжьэ хуэхъуу щытар? Ар ФуIэд Ибрэхьим и къуэм щIэныгъэ куу зэриIэмрэ узэхъуапсэ хъун гъэсэныгъэ зэрыхэлъымрэщ.

ГъэщIэгъуэнракъэ, итIани зы махуэ жыпIами димыгъэкIыу ар хущIэкъут щIэ гуэр къицIыхуным, и щIэныгъэм нэхъри хигъэхъуэным. Къапщтэмэ, и ныбжьыр илъэ 90 зэрыхъуауэ езым «Ноби сыеджакIуэщ!» жэуэ хэIэтыкIауэ жеIэр.

Лъыхъуэныгъэ, щIэупщIэныгъэ зэпымычым хэтурэ, адыгэ тхыдэм теухуауэ абы тхылъу  зэхуихьэсам уеджэ щыгъэтыжауэ и къэбжын  къудейм уригъэшынущ.

ГъащIэм деж лъэрытетыхукIэ  пыщIэныгъэ хузиIащ ПIэфым. Си тхыгъэхэм еджэ зэпытти, и чэнджэщхэмкIэ къыздэгуашэт. Районым и еджапIэ гуэрым егъэджакIуэхэм я зэIущIэ, зэпсэлъэныгъэ зэхэтыну щытмэ, нэхъ пасэу письмокIэ хъыбар сигъащIэт. И жагъуэ зэрыхъунур сщIэти, сымыкIуэу зэи къэзгъанэтэкъым. Щапхъэу къэзгъэлъэгъуэнщ Аргун Iэбубэчыр (ПIатIэ) къызэралъхурэ илъэси 100 щрикъуам ирихьэлIэу къыдэзгъэкIа тхылъыр илъагъухукIэ псэхугъуэ зэримыщIар. А зэманым нэгъуэщI лъэпкъхэм къахэкIауэ ПIатIэ зыщIэ, дэлэжьа, зыцIыху цIыху цIэрыIуэ заул – Лесниченко, Сухобоченков, Темыр Умар, Тэтэрщауэ Ремэ, Айбазов Рэмэзан жыпIэми псэухэти, тхылъыр урысыбзэкIэ стхыгъащ хэти еджэфыным тегъэпсыхьауэ. «Пата — легенда мудрости Кавказа» цIэр зэста  къыдэкIыгъуэм си щIыхьыр иIэтащ — ди республикэм  и Iэтащхьэм и саугъэту литературэмрэ гъуазджэмрэкIэ ятыр къысхуагъэфэщащ дипломрэ ахъшэ фIыщIапщIэу мин 50-рэ щIыгъуу.

Абы къинэмыщIауэ, зыпэсщIи, зыхуэсгъади щымыIэу фIыуэ слъагъу си къуажэм тезухуа тхылъыр щыстхым увыIэгъуэ имыщIэуи сяужь итащ ФуIэд. Флъэгъуа абы и гумызэгъагъыр, и псэ къабзагъыр! Ар псалъэкIэ къэIуэтэгъуейщ.

Тхылъым къуажэм и энциклопедиекIэ уеджэми хъунущ, сыт и щIыскIи имытрэ щомыгъуэтынрэ щыIэкъым. Ауэ Ахъмэт и фо изщ, тхылъыр къыдэкIыныр ахъшэм къыпонэ. Къуажэр илъэс 95-рэ щыхъуам щIыпIэ администрацэм и унафэщIу апщыгъуэм тетам мылъку къигъуэту къыдигъэкIыну сыкъигъэгугъэри сыкъигъэпцIэжащ. Апхуэдэу щыхъум, тиражыр традзэным къэнэжа щIагъуэ щымыIэу типографием къызитыжауэ адэкIи мыдэкIи щымыщу щылъщ. Аргуэру къоблагъэр къуажэр илъэси 100 щрикъуну 2026-рэ гъэр. Зы цIыху пенсэ ахъшэкIэ тхылъ къыдэгъэкIыгъуейщ. Зи адэ, зи анэ, зи дэлъху, зи шыпхъу, зи Iэулэд итхэми заущэху. Ауэ икIи яхуэптхыу, икIи къахудэбгъэкIыу яптмэ, пIизымыхыну зыри яхэткъым. Уи жагъуэ зэрыхъущи, аращ ди цIыхухэм я нэхъыбапIэр мы зэманым зэрыхъуар. Зыри ямылъагъужу, зэхамыхыжу гужьеяхэщ.

Гукъеуэ зиIэр псалъэрилэщ, жаIэ. Сущэхукъым, сэркIэ гукъеуэщ ар. ЩIэгукъеуэр си къуажэдэсхэм нэхъыфI щымыIэу слъытэу, сригушхуэу, яхуэсщIэр, яхуэстхыр сфIэмащIэу илъэс бжыгъэкIэ сызэлIэлIа материал щэ бжыгъэр гулъытэншэ зэрыхъуращ. Ди фронтовик, ди лэжьакIуэшхуэ дапщэм я сурэт зэхуэсхьэсыжар?! Тхылъым итыну, зи гугъу ищIыну псори мы тхыгъэмкIэ къэгъэлъэгъуэгъуейщ.

Ухуейми, ухуэмейми илъэс 90 ущыхъуакIэ улIыжьщ. А ныбжьым нэсыным куэд иIэу мы тхылъыр къыдэкIауэ илъагъун папщIэ аргуэру мащIэкъым ищIар, мащIэкъым зэфIэкI иIэу зызыхуигъэзар Тхьэм и нэфI зыщыхуэн, Тхьэм игъэузыншэн, сызыхуэарэзы, хэIэтыкIауэ зи цIэр къисIуэ ПIэф ФуIэд. АрщхьэкIэ… 

Нэхъыжьым пщIэ хуэщIын, нэхъыжь Iущым и псалъэхэм, и чэнджэщым щIэдэIун зэрыхуейр дэ къызэрыдгурыIуэр зыри къызэрымыкI псалъэ гъущэущ. Дауи, жысIэр щапхъэ ирокъу абыкIэ. Къызщывмыгъэхъу мыр си щхьэ хужысIэу. Хьэуэ. ПIэф ФуIэд и юбилейр мыхъуамэ мы жысIахэри жысIэнутэкъым.

Мыбдеж къыхэзмыгъэщын слъэкIкъым еджэным  къыдэкIуэу ФуIэд гъэсэныгъэ мыхьэнэ зиIэ лэжьыгъэшхуи зэрыригъэкIуэкIар.

Куэдрэ зэхэпхт «ЕгъэджакIуэ емыджэр егъэджакIуэжкъым» жэуэ ФуIэд жиIэу. Абы папщIэ щIэ гуэр къищIэным ену хущIэкъут. Сэ сощIэж мыщхьэхыу Тэн-Iут-Ростов къалэм нэс письмо итхыу зэрызэхихауэ тхыдэ романыщIэ къыдэкIым теухуауэ къыхуатхыжам. ЕгъэджакIуэр нэхъри дэзыхьэхар абы и автор СулътIан-Джэрий Наталье Максимовнэ цIэ, унагъуэцIэрат.

Куэдрэ зримыгъажьэу бзылъхугъэм къитхыжам мыпхуэдэу итт: «ЩIыхь зыхуэсщI ПIэф Ф.И.! Си гуапэу нэIуасэ зыпхузощI икIи бжыхоIэ си унагъуэцIэмкIэ адыгэхэм я кIэмэлъамэ къызэрысщIихуар. Нэхъ тэрэзыжу жысIэнщи, си адэмкIэ анэшхуэр Атажукинхэ япхъущ, зи цIэрыIуагъыр жыжьэ Iуа Къылыш СулътIан-Джэрий си адэшхуэм къыдалъхуа и къуэш дыдэщ, сэ урысымэ къысщIихуами.

Ленинград къалэ-лIыхъужьым сыщыщщ, абдеж сыщеджащ. Си IэщIагъэкIэ бзэ щIэныгъэр содж, абы къыдэкIуэу инджылызыбзэмрэ франджыбзэмрэкIэ изогъаджэ.  Зэман къысхуэнар творчествэм хухызох- романыщIэ сотх. Аращи, фIыкIэ! Си творчествэм теухуауэ иужьыIуэкIэ нэхъыбэ ныпхуэстхынщ». Зэуэ жысIэнщи, адэкIэ сыщыгъуазэкъым.

ФуIэд, си тхыгъэм икIэм уи юбилеймкIэ сынохъуэхъуу иджыри илъэс 90-кIэ псэ зыIут тхылъу удиIэну сэ сыхуейщ. Япэм щыгъуэ апхуэдэ нэхъыжьыфIу щыIахэу сэ сощIэр Хьэкъун Исуф, Хутэ Умар, Мысрокъуэ СулътIан, Урым Асчэр, нэгъуэщIхэри. Иджы дэнэ кIуа апхуэдэхэр?

Къантемыр Тыркубий