ЗэхъуэкIыныгъэхэр халъхьащ — е 11-нэ сессие

Къэрэшей-Черкес Республикэм и ЦӀыхубэ ЗэӀущӀэм (Парламентым) и зичэзу е 11-нэ сессиер екIуэкIащ. ЦIыхубэ ЗэIущIэм и япэ вицеспикер Чеккуев Хъызыр и унафэм щIэту парламентарийхэр пленар зэIущIэр зытепсэлъыхьыну къагъэлъэгъуа упщIэ 20-м хэплъащ.

Абыхэм ящыщщ Къэрэшей-Черкесым щӀыпӀэ самоуправленэр къызэрызэрагъэпэщ зы лъагагъ зиӀэ бэз зэрыщагъэувым теухуа хабзэм и проектыр. Федеральнэ хабзэм № ЗЗ-ФЗ-м и е 9-нэ статьям и е 6-нэ Ӏыхьэм ипкъ иту, республикэм къалэ хэгъуэгу (округ), муниципальнэ хэгъуэгу, муниципальнэ къэхъугъэхэр къыщагъэщӀащ. Апщыгъуэми, муниципальнэ хэгъуэгухэр ягъэнэӀуащ иджыпсту республикэм и районхэм я гъунапкъэхэр здэщыӀэм деж.

Хабзэм и проектым къызэригъэлъагъуэмкӀэ, къуажэхэм, къалэхэм, муниципальнэ районхэм я къулыкъухэм я лӀыкӀуэхэм я къалэнхэр ягъэзащӀэ а муниципальнэ къэхъугъэхэм я уставхэм къыщыгъэлъэгъуа пӀалъэр икӀыху е пӀалъэм иримыкъуу къалэнхэр щагъэтыху. КъагъэщIа хэгъуэгущӀэхэм зэрыхагъэхьам къыхэкӀыу щхьэхуэу щымыӀэж къуажэхэм, къалэхэм я щӀыналъэхэм щызэхашэнущ щӀыпӀэ администрацэм и къулыкъухэр, муниципальнэ районым (щӀэуэ къызэрагъэпэщ муниципальнэ округым) и щӀыпӀэ администрацэм и зэхэлъыкӀэм хыхьэу. НэгъуэщӀу жыпӀэмэ, хэгъуэгущӀэм щыпсэухэм зыхуэныкъуэ Ӏуэхутхьэбзэхэр (справкэхэр, выпискэхэр) япэм хуэдэу я къуажэм деж щызыӀэрагъэхьэфынущ. Къэрэшей-Черкес Республикэм и муниципальнэ районхэм (щӀэуэ къызэрагъэпэща муниципальнэ округхэм) я администрацэхэм я Ӏэтащхьэхэм чэнджэщ иратынущ щӀыпӀэ администрацэхэм къыщызэрагъэпэщ хэгъуэгу къулыкъухэм я муниципальнэ е нэгъуэщӀ ӀэнатӀэхэм нэхъапэм тета къулыкъущӀэхэмрэ администрацэм ӀэнатӀэ зэхуэмыдэхэр щызыӀыгъа цӀыхухэмрэ трагъэхьэну. КъинэмыщӀауэ, хабзэм и проектым къыщыгъэлъэгъуащ муниципальнэ къэхъугъэхэр щызэрахъуэкӀкӀэ, зэрызэблэкӀыну щытыкӀэ нэхъыщхьэхэр. Мы хабзэм къару егъуэт 2025 гъэм мэкъуауэгъуэм и 20-м щегъэжьауэ икӀи а пӀалъэм къыщыщӀэдзауэ 2029 гъэм дыгъэгъазэм и 31-м нэсыху зэрызэблэкӀыну пӀалъэу ягъэуващ. ЗэӀущӀэм щытепсэлъыхьащ икӀи зэхъуэкӀыныгъэ халъхьащ «КъЧР-м щыӀэ хэгъуэгу къэрал кӀэлъыплъыныгъэ (надзор) лӀэужьыгъуэхэм я ӀуэхукӀэ» хабзэм. Иджы, турист индустрием и лъэныкъуэкӀэ хэгъуэгу къэрал кӀэлъыплъыныгъэм и лэжьыгъэм хохьэ экскурсоводхэм (гидхэм), гид-зэдзэкӀакӀуэхэм, инструктор-гъуазэхэм я лэжьыгъэм кӀэлъыплъыныр, хэхауэ яхъумэ щӀыуэпс щӀыпӀэхэр зэрахъумэмрэ къызэрагъэсэбэпымрэ нэӀэм щӀэгъэтыныр. КъинэмыщIауэ, хэгъуэгу къэрал надзорым и нэӀэм щӀоувэ спирт зыхэмылъ фадэхэр (абыхэм ящыщу энергетическэхэр) балигъ мыхъуахэм япщэ зэрымыхъунымкӀэ 2024 гъэм августым и 8-м къагъэщӀа федеральнэ хабзэм и е 2-4-нэ статьяхэр ӀуэхущӀапӀэхэм, уней хьэрычэтыщӀэхэм, нэгъуэщӀхэм зэрагъэзащӀэм кӀэлъыплъыныр

Республикэм и ЦӀыхубэ ЗэӀущӀэм (Парламентым) и унафэкӀэ, депутатхэм ягъэбелджылащ ди хэгъуэгум и адвокат палатэм щыӀэ квалификацэ комиссэм хэтхэр — республикэм и ЦӀыхубэ ЗэӀущӀэм (Парламентым) къыбгъэдэкӀхэр, япэкӀэ ягъэувауэ щытахэм я пӀалъэр иухауэ зэрыщытым къыхэкӀыу. Апхуэдэу, арэзы техъуахэщ Ищхъэрэ-Кавказ къэрал академием и «Гражданское право и процесс» кафедрэм и пашэ Богатыревэ Мартэ Расул ипхъумрэ Пятигорск къэрал университетым и зы кафедрэм и унафэщӀ Кълыш Рэфаэл Арзэбэч и къуэмрэ я кандидатурэхэм.

ЗэхъуэкӀыныгъэ халъхьащ социальнэ хъумэныгъэ хуэныкъуэхэм лэжьапӀэ къахуэгъуэтыным хуэунэтӀауэ щыӀэ лэжьапӀэхэм я бжыгъэр гъэбелджылыным и ӀуэхукӀэ хэгъуэгум и хабзэм. Мыбы и мурад нэхъыщхьэр — социальнэ хъумэныгъэ хуэныкъуэхэм, псалъэм папщӀэ, СВО-м хэтауэ мамыр гъащӀэм къыхыхьэжхэм, лэжьапӀэ ягъуэтынымкӀэ лъэкӀыныгъэхэр къызэгъэпэщынращ. АдэкӀэ зэхъуэкӀыныгъэ халъхьащ щӀыгу зэхущытыкӀэхэр зэпӀэзэрыт щӀынымкӀэ республикэм и хабзэм. ЩӀы Ӏыхьэхэр льготэншэу ятыным теухуауэ хабзэм щытыкIэщӀэ щӀагъужащ. ЗэхъуэкӀыныгъэхэм ипкъ иту, цӀыхум щӀыгу Ӏыхьэр пщӀэншэу щратым деж, цӀыхухэм щӀы Ӏыхьэр зэ тыгъуэу къызэрыратыр къэзыгъэлъагъуэ унафэхэр къагъэсэбэпкъым, цӀыхум пщӀэншэу япэу ирата щӀы Ӏыхьэр зауэ Ӏуэху е дунейм и къэхъукъащӀэ, техногеннэ щытыкӀэхэм я зэранкӀэ зыхуэгъэза мурадым къыхуамыгъэсэбэпыфмэ. Абы щыгъуэми цӀыхум а щӀы Ӏыхьэр и мылъкуу зэрыщытыр къонэ. АрщхьэкӀэ абы хуитыныгъэ иӀэщ граждан, щӀы хабзэхэм япкъ иткӀэ, абы зэрыхуэмеижыр къигъэлъэгъуэну. Апхуэдэу, зауэ, щӀыуэпсым къыхэкӀа зэранхэм е техногеннэ къэхъукъащӀэ гуащӀэхэм я зэранкӀэ зи щӀы Ӏыхьэр къэзмыгъэсэбэпыж цӀыхухэр (сабий куэд зэрыс унагъуэхэр, ветеранхэр, н.) хуит ящӀыж щӀы Ӏыхьэ пщӀэншэу етӀуанэу къыӀрахыну. Апхуэдэ зэхъуэкӀыныгъэхэр халъхьащ Къэрэшей-Черкесым сабиищ е нэхъыбэ зиӀэхэм щӀы Ӏыхьэ пщӀэншэу ятыным и ӀуэхукӀэ республикэ хабзэм и е 2-нэ статьям. КъинэмыщӀауэ, депутатхэр арэзы техъуащ Къэрэшей-Черкесым и къэрал властым и къулыкъухэм автомобиль гъуэгухэр къэгъэсэбэпынымрэ гъуэгу Ӏуэхухэр ди щӀыналъэм щегъэкӀуэкӀынымрэкӀэ я лъэ кIыныгъэ зэхуэгуэшыным теухуа хабзэмрэ акт щхьэхуэм къару зэримыӀэжыр къэлъытэнымрэкӀэ Къэрэшей-Черкесым и хабзэм халъхьэ зэхъуэкӀыныгъэхэм. АдэкӀэ парламентарийхэр едэӀуащ сабийм и хуитыныгъэхэмрэ и хьэлэмэтхэмрэ хъумэным ехьэлӀауэ ди хэгъуэгум лэжьыгъэр зэрыщрагъэкӀуэкӀым, абы хуэунэтӀауэ, хабзэхэр зэрахъумэм теухуауэ КъЧР-м и сабий омбудсмен Алэкъей Марие къищIа докладым. Абы къыхигъэщащ УФ-м и Президентым деж щыӀэ, сабийхэм я хуитыныгъэхэмкӀэ Уполномоченнэ Львовэ-Беловэ Марие ди республикэм къыщыкӀуам я лэжьыгъэм уасэ лъагэ зэрыритар икӀи абы адэкӀи зэрыпащэнур.

ЕЗАУЭ Маринэ