Зауэ тхыдэм и лъэужьхэмкIэ

Сабиитхум — лIыхъужьыцIэр

Полкхэм я къуэхэмрэ (сын полка) пионер-лІыхъужьхэмрэ я цІэхэр зауэ тхыдэм къыхощыж. Апхуэдэу, зи ныбжьыр балигъыпІэм нэмыса сабий мин пщІы бжыгъэ Хэку зауэшхуэм хэтащ. Ахэр, балигъхэм къакІэрымыхуу зэуащ икІи куэдыр хэкІуэдащ. Зауэм хэта сабии 5-м Совет Союзым и ЛІыхъужь зауэлІ щІыхьыцІэр къыфІащауэ щытащ. Ахэр: Голиков Лёня — илъэс 14; Чекалин Сашэ — илъэс 14; Казей Марат — илъэс 15; Котик Валя — илъэс 15; Портновэ Зинэ — илъэс 15. Абыхэм я ЛІыхъужь щІыхьыцІэхэр хуагъэфэщэжащ дунейм ехыжа нэужь. Арами, а цІэхэр, ахэр зеяхэм зэрахьа лІыгъэм теухуа хъыбархэр тхылъхэм къинащ, тхыдэм къыхэнащ. Ахэр жылагъуэм къытхэтщ ену сабийуэ, ену ныбжьыщІэу.

Хьэхэри — фронтым

Хэку зауэшхуэм и илъэсхэм Дзэ Плъыжьым и сатырхэм хэту фронтым Іутащ хьэ мин 60-м щІигъу. Ахэр пощтзехьэуи, уІэгъэ хъуа сэлэтхэр зэуапІэхэм къыІуалъэфуи, плъыруи зауэм хэтащ.

Уеблэмэ, лагъымыр кІэращІэмэ, бийм и танкым ираутІыпщу, езы хьэхэри хэкІуадэу, ауэ сэбэпышхуэ сэлэтхэм къахуэхъуу щытащ. 1941 гъэм и шыщхьэІу мазэм Черкесск областым, Зеленая брамэ Іэхэлъахэм, гъунапкъэхъумэ зауэлІхэм ящІыгъуу я хьэхэри фашистхэм ебгъэрыкІуащ.

Сыхьэт ныкъуэм къриубыдэу

Сыхьэт ныкъуэм къриубыдэу бийм и танк 22-рэ зэхакъутащ. Къапщтэмэ, танк зэхэуэу сыт хуэдэ щыІами, мыр зыхуэбгъэдэн щымыІэу гуащІэу, ауэ гуащІафІэу екІуэкІа зэпэщІэтыныгъэу тхыдэм хыхьащ. Апхуэдэ ехъулІэныгъэр зэуапІэм щызІэригъэхьащ е 1-нэ танк дивизэм хэта лейтенант нэхъыжь Колобанов Зиновий и «КВ» танкымкІэ бийм пэщІэту. 1941 гъэм шыщхьэІум и 20-ращ а тхыдэ зэхэуэр къыщыхъуар. Танки 5 нэхъ мыхъу, Колобановым и ротэм бийм кІуапІэ иримыту зэхуищІын хуейт Ленинград хуэкІуэ гъуэгуищ. Зэхэуэ гуащІэр щІидзэри сыхьэт ныкъуэ текІа къудейт, нэмыцэхэм танк 43-рэ щыхэщІам. Абы щыщу 22-р Колобановым и танкым хигъэщІат. Гинессым рекордхэм и Тхылъым иратхащ а лІыгъэ къызэрымыкІуэр икІи къыхагъэщащ зауэу щыІам я нэхъ бэлыхьу а зэхэуэр зэрыщытар, бийм и техникэу хагъэщІамрэ ар зэрахузэфІэкІа зэман кІэщІымрэ елъытауэ. Ари жыІэпхъэщи, зэхэуэ нэужьым, Колобанов Зиновий и танкым биишэ хьэлъэм къытридза дамыгъи 114-рэ телъащ.

Заводхэр ягъэкуэшащ

Хэку зауэшхуэр къежьэри, илъэс ныкъуэм къриубыдэу къэралым и завод минрэ ныкъуэрэ ягъэкуэшащ. Нэмыцэ-фашистыдзэр гъунэгъу зыхуэхъу, лъэрыщІыкІыр къызыхуахьынкІэ хъуну къалэхэм деж ди дзэхэр бийм тыншу ебгъэрыкІуэфын папщІэ, фронтым пэгъунэгъуу псэу цІыхухэри, къэрал мыхьэнэ зиІэу а хэгъуэгухэм ит завод, ІуэхущІапІэхэри къуэкІыпІэмкІэ ягъэІэпхъуэн хуейт.

АтІэ, тхыдэм къызэрыхэщыжщи, зауэм ипэ илъэсхэм нэмыцэр хуабжьу зэгъэпэщауэ, лъэрыхьу ди дзэхэм къебгъэрыкІуэт, ехъулІэныгъэхэри яІэт. Абы къыхэкІыу, махуэ къэс, сыхьэт къэс къагъэсэбэпу, гъэІэпхъуэн Іуэхур щІэгъэхуэбжьэн хуей зэрыхъуар хьэкът.

МафІэгу зэкІэрыщІахэр махуэ къэс гъуэгу техьэт. Дэтхэнэри оборудованэкІэ, цІыхукІэ гъэнщІат, щхьэж и гъуэгу гъэнэІуати, абы ирикІуэт. Апхуэдэу, 1941 гъэм, мэкъуауэгъуэ мазэм икІэхэм щегъэжьауэ дыгъэгъазэм нэгъунэ Поволжьем, Уралым, КъухьэпІэ Сыбырым ягъэкуэшауэ щытащ промышленнэ ІуэхущІапІэ 1500-рэ. Абыхэм ящыщу языныкъуэри а здаша щІыпІэхэм щылажьэ предприятэшхуэхэм хагъыхьэжт, языныкъуэми увыпІэ щхьэхуэ хухахти, абдеж пІалъэкІэ щрагъэувыкІт.

ЛІыхъужь нэхъыжь дыдэр

Совет Союзым и ЛІыхъужь нэхъыжь дыдэу къалъытэу тхыдэм хатхащ Псков областым къыщыхъуа, илъэс 83-рэ ныбжьым иту фашистхэм япэщІэувэфа Кузьмин Матвей Кузьмич. 1942 гъэм Матвей Кузьмич нэмыцэхэм я гъуэгугъэлъагъуэу, бий подразделенэр гъуэгу нэпцІ тришащ. И къуэрылъху цІыкІу Вася красноармейцхэр здыдэс гъунэгъу жылэм хъыбар яригъэщІэну иунэтІащ. ЩІалэ цІыкІур а къалэным пэлъэщащ: жылэм нэсщ, ди зауэлІхэм хъыбарыр яжриІэри, фашистхэр щынэсым хьэлэчыр къыхуахьащ. Езы дадэр, Матвей Кузьмич нэмыцэ офицерым къиукІащ. Дадэ хахуэр къуэшыкхъэм щыщІалъхьэжащ. Кузьмин лІыхъужьым и лІыгъэр, Сусанин Иван и лІыгъэм хуэдэр, Малкинскэ лъагапІэм фэеплъ нагъыщэкІэ щагъэнэІуащ.