УсэкIэ гъэнщIа пшыхь

«Си дахэ, уемызэш, уэ къысхуеджэ усэ, Гъэр сащIауэ сэ ахэм содэIу Усэхэм сэ ипэкIэ сраджэ, Щомыгъэту къеджэ, сынолъэIу…»

ДЫГЪУЖЬ Къурмэн ХЪУМЭРЭ курыт еджапIэм къуажэдэс щIэблэр щIэныгъэ, гъэсэныгъэ, хэкупсагъэ, псэкупсагъэ яхэлъу къэгъэтэджыным ехьэлIауэ лэжьыгъэ куэд щрагъэкIуэкI. Псом хуэмыдэу гулъытэ хуащI къызыхэкIа лъэпкъым и тхыдэм, хабзэм, щэнхабзэм цIыкIухэр щыгъуазэу къэгъэхъуным.

Апхуэдэу, мы махуэхэм абдеж адыгэ усыгъэ пшыхь дахэ къыщызэрагъэпэщащ. Ар теухуауэ щытащ адыгэбзэр хъумэным, дунейм и дахагъэм, адыгэ ныпым. Мы Iуэхугъуэр зи жэрдэмыр егъэджакIуэ Дзэмыхь Мадинэщ. Апхуэдэ къыхэлъхьэныгъэр дащтащ икIи зыкъыщIагъэкъуащ еджапIэм и унафэщI Дыгъужь Хьэжмурат, библиотекэм и лэжьакIуэ ГъукIэмыхъу Тае, егъэджакIуэхэу Беслъэней Мадинэрэ Астэжь Маринэрэ.

Пшыхьым хьэщIэ лъапIэу «онлайн щытыкIэкIэ» къеблэгъащ Тыркум щыщ, адыгэбзэмкIэ егъэджакIуэ Безир Забыт. Ар Анталье къалэм щопсэу, усэ хьэлэмэтыщэу къоджэ, усэ тхынми дехьэх. Дауэдапщэр щIэщыгъуэу, утемызашэу, гукъинэжу екIуэкIащ. Дзэмыхь Мадинэ дызэрыщигъэгъуэзамкIэ, усэ пшыхьыр IыхьэIыхьэу зэхэту щытащ, ар гъэм и теплъэгъуэхэм триухуащ. Иджырейм гъатхэр нэхъ тегъэщIапIэ ящIащ икIи илъэсым и зэман дахэм теухуа усэхэм цIыкIухэр къеджащ. КъинэмыщIауэ, пшыхьым щыIуащ Хэкум, бзэм, адыгэ ныпым ятеухуа усэхэр. — Сызыхуежьа Iуэхур Iыхьэу гуэшауэ къызэзгъэпэщын си мурадщ. Ар илъэсым и зэманхэм — гъатхэм, бжьыхьэм, гъэмахуэм, щIымахуэм ятезухуэнущ.

Усэ пшыхьхэм хэти къыхыхьэну хуитщ: цIыкIуи ини, усэ еджэну зыфIэфI дэтхэнэми ди гуапэу дедэIунущ. Мыбыхэм я къалэн нэхъыщхьэр — адыгэбзэм дегъэхьэхынращ, абы и IэфIагъыр дэтхэнэми и гум хэгъэхьэнращ. Сэ къалэн нэхъыщхьэу слъытэр ди адыгэбзэ дахэм ди гупэр хуэдгъэзэжын зэрыхуейращ. Игъуэ хъуащ дегупсысыну, ди щхьэ деущиежыну: «Си адыгэбзэ дахэмкIэ щхьэ куэду сымыпсалъэрэ, семыджэрэ, сымытхэрэ?» — жытIэу.

Ди лъэпкъым усакIуэ гъуэзэджэ куэд къыхэкIащ. Дэ абыхэм дрогушхуэ, дроин. Дэтхэнэ зымкIи мыпхуэдэ усэ пшыхь дахэр къызэIупхыну гъуэзэджэщ. Ауэ иджырейр къызэIутхащ ди къуажэм къыдэкIа усакIуэ, тхакIуэ зэчиифIэ Дыгъужь Къурмэн и усэхэмкIэ.  Къурмэн лирик Iэзэщ. Дыкъэзыухъуреихь дунейр, ди щIыналъэм и дахагъэр къыщритхэкIкIэ, усакIуэм хелъхьэ хэку фIылъагъуныгъэри, адыгагъэри, адыгэм и тхыдэри, адыгэ лъэпкъым и гуауэри, и гуфIэгъуэри, и дуней еплъыкIэри. Къурмэн и сыт хуэдэ усэри псалъэ дахэхэмкIэ зэхеухуанэ, дэтхэнэми ухыкIэ дахэ иIэщ, адрейхэм зыкIи емыщхьу.

Ди ныбжьыщIэхэм фIыуэ ящIэ икIи ялъагъу ди къуажэгъу усакIуэ цIэрыIуэм и усэхэр. ЖыIэпхъэщ, къуажэ еджапIэми и цIэр зэрызэрихьэр. Абыи къыбжеIэ адыгэ къуажэм и къуэ щыпкъэм и цIэр зэригъэлъапIэр, — дыхегъэгъуазэ егъэджакIуэм.

КъинэмыщIауэ, пшыхьым зи усэ къеджахэм ящыщщ Къэрэшей-Черкесым и цIыхубэ усакIуэ, Али-Бэрдыкъуэ къуажэм къыдэкIа Бемырзэ Мухьэдин. Абы и гъащIэ псор триухуащ щIэблэр адыгэбзэкIэ тхэфу, еджэфу, бзэр фIыуэ ялъагъуу къэгъэхъуным. Пшыхьым щыIуащ АфIэунэ Лиуан, Бещтокъуэ Хьэбас, Гъуэщокъуэ Хъусин, Балъкъэр Фоусэт сымэ я усэхэри. — Хэхауэ гу лъывэзгъэтэну сыхуейщ Анталье щыпсэу Безир Забыт дауэдапщэм фIэфIу къызэрыхыхьар. Хуабжьу ди гуапэ хъуащ.

Ар къыздэхъуа унагъуэм сыт щыгъуи зэрызэпсалъэр адыгэбзэт. Забыт адыгэбзэкIэ тхэфу езым зригъэщIэжащ, иджы и щIэныгъэмкIэ щIэблэм ядогуашэ, тхыбзэ дерсхэр ярет. Пшыхьым ар къеджащ Балъкъэр Фоусэтрэ Тыркум щыщ ЩIэжьокъуэ Зафэррэ Хэкум теухуауэ ятха усэхэм. Апхуэдэу нэIуасэ дахуохъу нэгъуэщI къэралхэм щыпсэу ди лъэпкъэгъу усакIуэхэм я творчествэми. Ар куэд и уасэщ, — къыддогуашэ егъэджакIуэр.

Пшыхьыр игъэщIэрэщIащ ебланэ классым щеджэ Беслъэней Имранрэ Хъуэц Динислъамрэ ягъэхьэзыра макъамэ теплъэгъуэм. Мадинэ фIыщIэ яхуещI кърихьэжьа Iуэху дахэм хэлэжьыхьа ныбжьыщIэхэм. Абыхэм сыт и лъэныкъуэкIи щапхъэфI къагъэлъэгъуащ. Ахэр: Темырхэ Хьэлимэт, Даринэ, Ислъам, Жамболэт, Цагъэ Аминэ, Дзэмыхьхэ Дианэрэ Даянэрэ, Дыгъужьхэ Русланрэ Элинэрэщ. Мы цIыкIухэм анэдэлъхубзэм пщIэ зэрыхуащIым, ар фIы дыдэу зэрагъэшэрыуэм, пшыхьым жыджэру зэрыхэтам папщIэ фIыщIэ тхылъхэри хуагъэфэщащ.

УЭЗАЕ М.