Улъыхъуами ди къэралым щумыгъуэтыну къыщIэкIынщ зауэр зи бжэ зытемыуIуа унагъуэ. 1941-1945 гъэ жыжьэхэм ехьэлIа гукъэкIыж гуауэхэр джэрпэджэжу ноби къыщIощыж тхыдэджхэм, щIэныгъэлIхэмрэ лъахэхутэ-лъыхъуакIуэхэмрэ ирагъэкIуэкI лэжьыгъэхэм я фIыщIэкIэ. Зауэ шынагъуэм хэтахэм ящыщу цIыху мелуанитIым нэблагъэр «хъыбарыншэу кIуэда» жыхуаIэхэм хабжэу зэхэпхыныр жагъуэщ. Гъэм гъэр ехъуэж, щIыр итIэщIихуэпэжурэ, итIани, цIыхугум зегъэбыдэ, ар поплъэ фронтым къимыкIыжа и нэхъыжьым и лъэужь кIапэм щытеувэну махуэр къыщысынум. Апхуэдэ махуэр къигъэгъунэгъуу, еш имыIэу Къэрэшей-Черкесым щылажьэ щIалэгъуалэ зэгухьэныгъэхэм ящыщ зым — Совет Союзым и ЛIыхъужь Омельянюк Филипп и цIэр зезыхьэ «Подвиг» лъыхъуакIуэ гупым зэфIих Iуэхухэм кIэщIу фыхэдгъэдэIуэну ди гуапэщ.
Урысейм и лъыхъуакIуэ зэщIэхъееныгъэм и хэгъуэгу къудамэм и лъабжьэр зыгъэтIылъахэм ящыщщ Псху Зое Долэт и пхъур. ЗытIэкIу щIащ ар и IэнатIэм къыпэрыкIыу, и Iуэху щхьэпэхэр и пщащэ Лъыс Юлэ къызэрыхуигъанэрэ. Дэгъуэщ лъыхъуакIуэ зэщIэхъееныгъэм и ветеран бзылъхугъэм и IуэхуфIхэм адэкIэ и пыщакIуэу Юлэ зэрыщыIэр, 1983 гъэм мазаем и 23-м лъандэрэ лэжьыгъэшхуэ зэфIэзых «Подвиг» гупым и хабзэфIхэр зэригъэщыпкъэр.
Хэку зауэшхуэм хэкIуэдахэм я фэеплъыр уахътыншэ щIыныр зи къалэн ныбжьыщIэхэм мащIэкъым я пщэ къыдэхуэр: зауэлIхэм я кхъэхэр гъэкъэбзэныр, Хэкум и хъумакIуэхэм зэрахьа лIыгъэм щыхьэт техъуэ щӀыпӀэхэр нэӀэм щӀэгъэтыныр, хэкIуэдахэм я цIэ-унагъуэцIэхэр Фэеплъым и Тхылъым итхэныр, къупщхьэлъапщхьэу къагъуэтыжар зейхэм зэрахуэфэщэну щIэлъхьэжыныр. Абы къинэмыщIауэ, «Фэеплъым и Вахтэ» Урысейпсо акцэм ипкъ иту, лъыхъуакIуэ отрядыр пылъщ къэрал мыхьэнэ зиӀэ щIыпIэхэм, зауэлIхэм я мывэ сынхэм фэ къатегъэуэжыным, ветеранхэм я кхъащхьэхэр зыхуей хуэгъэзэным. «Подвиг» гупым хуэдэ къабзэу, Черкесск къалэм и «Барс», Зеленчук станицэм и «Эдельвейс», Курджиновэ жылагъуэм и «Поиск» лъыхъуакӀуэ гупхэми жыджэру ягъэкӀуатэ лъэужьхутэ Ӏуэхухэр. Лъыс Юлэ зыIут организацэм и тхыдэм ӀупщӀу къыхощыж ар етхуанэ ебгъэрыкIуэ дзэм и 9-нэ фочауэ корпусым и 301-нэ фочауэ дивизэр щӀыхь пылъу здита зэуапӀэхэм 1983-1985 гъэхэм зэрыщыӀар, Кавказ Шытх Нэхъыщхьэм и Марыхъу, Халегэ щхьэдэхыпӀэхэм километр 40 и кӀыхьагъыу «укъэзыхъумэ лъагъуэ» щыпхызышахэм зэрахэтыр, 1995-2015 гъэхэм УФ-м зыхъумэжыныгъэмкӀэ и Министерствэм и архив Нэхъыщхьэм лэжьыгъэшхуэ зэрыщигъэкӀуэтар.
— Ди къурш щхьэдэхыпӀэхэм къэтӀыныгъэ щебгъэкӀуэкӀыну гугъущ, сыт щхьэкӀэ жыпӀэмэ, зауэ зэманым абдеж къыщыхъуа гъэмахуэ зэпэщӀэтыныгъэхэм хэхуахэр, инэхъыбэм здыдэкӀуэдар къуэладжэхэращ. ЩӀымахуэ зэхэуэхэм къемылахэр нэхъ ищхьэӀуэкӀэщ здэщыӀэр. Абыхэм нэхъ уащыхуозэ гъэ кӀыхьагъым уэс зытесэ лъагапӀэхэм. Аращи, ди лъыхъуакӀуэхэр бгы зекӀуэ щыӀэхун, псалъэм и хьэтыркӀэ, километрым щӀигъукӀэ бгым дэкӀыхун, къагъуэтыфыр къызэщӀакъуэ, кърахьэх.
Къупщхьэу, хьэпшыпу щӀым къыщӀэкӀыр хэт ейми зэхэгъэкӀыгъуафӀэкъым, абы зэман куэд токӀуадэ. Ӏуэхур нэхъ псынщӀэу кӀуэтэн папщӀэ ныбжьыщӀэхэм анатомиемрэ антропологиемрэ ядж. Арыншэу психологическэу тыншкъым къэтӀыныгъэхэм ухэтыну, — жиӀащ дополнительнэ егъэджэныгъэмкӀэ педагог Лъыс Юлэ.
Юлэ и гупым хэт щӀэблэм и ныбжьыр илъэсипщӀым къыщыщӀедзэ, бжыгъэкӀэ нэрыбгэ 28-рэ мэхъу. НыбжьыщIэ гупыр зекӀуэ ежьэн ипэ, архивхэр къиӀэтыжурэ щӀеджыкӀ, къитӀыну щӀыпӀэхэм пэгъунэгъуу щыпсэуӀамэ, абыхэм яӀущӀэурэ йопсалъэ, зыщыгъуазэххэмрэ щӀэуэ зригъэщӀэфамрэ зэрегъапщэ. КъэтӀыныгъэхэр щӀэдзэным лэжьыгъэшхуэ пыщӀащ, гугъур къупщхьэлъапщхьэхэр къыщӀэтӀыкӀынракъым, атӀэ, зыгуэр къызыщIэкIынкIэ хъун къэтӀыпӀэхэр къэгъуэтынращ. А къомыр хузэфӀокӀ зи щӀэныгъэкӀи зи гурыхуагъкӀи махуэ къэс зызыужь «Подвиг»-м. 1990-2018 гъэхэм къриубыдэу отрядыр хэтащ Смоленск, Волгоград, Курск, Брянск областхэм, Краснодар крайм, КъэбэрдейБалъкъэрымрэ Ингушетиемрэ щекӀуэкӀа «Фэеплъым и Вахтэ» хыщӀым нэблагъэм. Зы гъи дэмыкӀыу лъыхъуакӀуэхэр холэжьыхь «Дуней уха…» зи фӀэщыгъэцӀэ акцэр къызэгъэпэщынымрэ егъэкӀуэкӀынымрэ. Егъэджэныгъэ-гъэсэныгъэ дауэдапщэхэри куэду зэхашэ.
А псоми ищӀыӀужу, зауэм и ветеранхэм зэӀущӀэхэр драгъэкӀуэкӀ, 1941-1945 гъэхэм лъэужьыншэу кӀуэдахэм я фэеплъ мывэхэр, къурш щхьэдэхыпӀэхэм щыгъэувахэри хэту, зэрагъэзэхуэж, нэгъуэщӀ хэгъуэгу щыщӀалъхьэжа ди лъахэгъухэм я кхъащхьэхэр здэщыӀэр гъэбелджылыным и ужь итщ…
ЛЫХЬ Тимур
Больше на Черкес хэку
Подпишитесь, чтобы получать последние записи по электронной почте.
