ТекIуэныгъэр къоблагъэ — Шурдым Кушыку

Зауэр къыщежьа махуэм къыщыщIэдзауэ, дыкъыщикIуэтми зэи ди зауэлIхэм ягу ихуакъым текIуэныгъэр къызэрытхьынур. Абы дыщIэзэут, дыпэплъэт, дыщIэхъуэпст. Иджы дыщIэхъуэпсым Iуэхур къыщымынэу, псоми IупщIу ар нэрылъагъу къытхуохъу.

Дэнэ щыIэж фашист зэрыпхъуакIуэхэм яхэлъа гушхуэныгъэр? Абыхэм ауи я пщIыхьэпIэ къыхэхуэтэкъым Iуэхум апхуэдэу зызэридзэкIыну. Гъэру къэдубыдхэм «мыхэр сыту делэ, я Iуэху зэфIэкIагъэххэрэ пэт, дауэ защIрэ?» жыхуаIэр я фэми я щытыкIэми кърагъэкIыу, нэбгъузкIэ къыщытхуеплъэкIыу щыта зэманыр гъазэ имыIэу блэкIащ. Иджы а нэхъ зызыгъэбэлыхьу щытахэми  къажьэдэкIыр зыщ: «Гитлер капут!». Гувами зэрызацIыхужар Iейкъым.

Ауэ абы къикIкъым фашист псоми зацIыхужауэ. Я Iэщэр ягъэтIылъыным нэсарэ пэт, ахэр иджыри мэгугъэ я Iуэхум зыкъызэрихъуэкIыжынкIэ, щогугъ IэщэщIэм, щогугъу Совет Союзымрэ абы и союзэгъухэмрэ яку зэгурымыIуэныгъэ къыдэхуэным, нэгъуэщIхэм.

Дэри фIыуэ къыдгуроIуэ фашистхэм джэгу цIыкIукIэ я Iэщэ зэрамыгъэтIылъынур, текIуэныгъэр къэхьынми иджыри зэманыфI зэрытекIуэдэнур.

Ауэ дэ догугъэ икIи ди фIэщ мэхъу фашист зэрыпхъуакIуэхэр зэтеукIэнымкIэ, ди къэралым къанэ щымыIэу ахэр ихужынымкIэ 1943 гъэр къыщIэдзапIэфI зэрыхъуам хуэдэу, 1944 гъэри  ди къэралым и щIыналъэ псоми фашистхэр игъэкъэбзыкIыжыным, зауэр езы фашист Германием, абы и союзэгъухэм я щIыналъэм ихьэным и къыщIэдзапIэу къызэрыунэхунур.

Апхуэдэу дэ дыздэщыIэ лъэныкъуэмкIэ фашистыдзэ куэд къыздаухъуреихьу здызэтраукIа «КорсуньШевченковскэ операцэкIэ» зэджэмкIэ 1944 гъэр къэунэхуащ. НэгъуэщI текIуэныгъэхэм къапэкIуэу ди дзэхэм яхузэфIэкIащ 1944 гъэм и гъатхэм Днестр псым екIуэлIэн икIи псым зэпрыкIыу плацдарм щхьэхуэхэр къаубыдын. Ди е 20-нэ гвардейскэ дивизэр Тирасполь къалэм хуэзанщIэу Iууващ, ди дзэ пакIэ гуэрхэми  псы адрыщIым километр зэбгъузэнатIэу 2-3 хуэдиз яIыгъыу. Бийм нэхъ пасэу игъэхьэзыра зыхъумэжыпIэ щIыпIэхэр хуабжьу къегъэсэбэп. И мурадыр зыщ: ди ебгъэрыкIуэныгъэр зэтегъэувыIэн, псы адрыщIым ди дзэхэм щаIыгъ щIыпIэхэр зыIэрыгъыхьэн.

Ди къалэныр быдэу, бийр дымыгъэпсэууэрэ оборонэр Iыгъыныр, ебгъэрыкIуэныгъэм дыщыхуэкIуэну пIалъэм зыхуэдгъэхьэзырынращи, зэхэуэхэр зы дакъикъи зэпыукъым.

ЗэбгъузэнатIэу зы метри къанэу къыщIэкIынкъым шэ, топышэ, минэ, бомбэ къызытемыхуа. Бийр увыIэгъуэ имыIэу къобгъэрыкIуэ псы адрыщIым щыIэ ди дзэхэм. ЕбгъэрыкIуэныгъэ псори ди дзэхэм зэпаудри, яIыгъ щIыпIэхэм къыхагъахъуэ.

Мыгъуэр зи мыгъуар Днестр псыращ. Ар емыжэхыу зы щIыпIэм итамэ, абы хэхуэу щызэгуэуд минэхэм, топышэхэм, бомбэхэм къикъуэнлъыкIыу къагъэвэнт. ЙокIуэкI махуэхэр, кIэ игъуэтыжыххэкъым ебгъэрыкIуэныгъэм зыхуэгъэхьэзырыным. ЗауэлIхэми аращ псалъэу яхэлъыр.

Мэкъуауэгъуэм (июным) и кIэхэм ящыщ махуэ гуэрым полкым и командирым унафэ къысхуещI полкым и топ, минэдз псори псы адрыщIым итшыну. А къалэныр гъэзэщIэныр зэрыгугъу дыдэр псоми къыдгуроIуэ. Зэкъым ар зэрыдгъэунэхуар. А нэхъ зызыгъэлIыхъужьу фочышэм, автоматышэм зыщихъумэныр, гъунэгъуу минэ, топышэ къыщехуэхкIэ, щIым зыхэIулIэныр зи щхьэ езымыпэсхэр псым зэпырыкIын зэрыхуейр зэрызэхахыу, щтэIэщтаблэ мэхъу. Псом хуэмыдэу гужьейхэр псым емысыфхэращ. «Уэлэхьэ джыдэр зэрыщIэтIысыкIым нэхърэ нэхъ псынщIэу сыщIэтIысыкIынукIэ», — жеIэ зым. «Зыгуэр хъужыкъуэмэ, уи нэIэ къыстегъэт, сыпщогугъ», — есыкIэ зыцIыхум зыхуигъазэу жеIэ нэгъуэщIым. «Ей, хуэмыхухэ, сыт фIыщIэгужьеяр, мыпхуэдэ псы дапщэ къызэпытча, икIи дыкъелащ, иджыри апхуэдэщ», — ягу илъыр нэгъуэщIми, апхуэдэу жызыIэхэр нэхъ куэдщ.

Топауэ, минэдз дзэ пакIэхэм я командирхэм псым зэрикIыну щIыкIэхэм ятеухуа унафэм ипкъ иту батареехэр, ротэхэр ягъэхьэзыр. ЗауэлI гуп щхьэхуэхэм пщэрылъ хуащIауэ, топхэр, минэдзхэр зэрырашынухэр зэрагъэуIу. Къэсащ пIалъэр, жэщыр фIыуэ хэкIуэтауэ. Мазэм и къэунэхугъуэм техуэу жэщыр кIыфI щхьэкIэ, мащIэщ абы игъэпщкIур. Бийм и хьэрэкIытIэхэм, махуэм хуэдэу, къагъэунэху. Апхуэдэ къабзэу, зэпыукъым и топ къэуэнымрэ минэ къэдзынымрэ.

Дызэрымыгугъауэ, зы гуп нэхъ къэмынэу, гъущI кIапсэ зэпырышар къагъэсэбэпурэ, псори тыншу икIащ. ИкIэрей гупым сэри сахэту, псы Iуфэм декIуэлIэным метр тIощI нэхъ къэмынэжауэ, бийм къиутIыпщ минэхэм, топышэхэм я къутахуэхэм зэпаудащ гъущI кIапсэр. Зэ папщIэ зауэлIхэр зэрыгъэщтэжащ, зыгуэрхэми псым зыхадзауэ и адрыщI Iуфэм зыхуаунэтI. Къэщта гуэрхэми псы IуфитIыр зэхагъэгъуэща, е ягъэзэжмэ нэхъыфIу къалъыта, дыкъыздикIа лъэныкъуэмкIэ яунэтIыж. АрщхьэкIэ щащIэгуауэкIэ, къызэпагъазэри, паромым къосылIэж. ЗауэлIхэм я гур щIэх дыдэ зэроубыдыж, зыкъомым псым зыхадзэри, паром цIыкIум къеIунщIурэ псы Iуфэм кърахулIэ.

Бийм имыцIыхункIэ Iэмал иIэтэкъым плацдарм зыIыгъ ди дзэхэм дэIэпыкъуэгъу къазэрыхуэкIуэр. Зыдгъэхьэзырыным, псым дикIыным сыт хуэдизу щэхуу дыпымылъами, абы и нэгум щIэтащ псори икIи зыхуигъэхьэзыращ а жэщым къызэрытхэуэну Iэщэ псомкIи. Ауэ, гъэщIэгъуэныр аракъэ, сыт хуэдиз топышэ, минэ къытхамыутIыпщхьами, зы зауэлIи уIэгъэ хъуауэ къытхэкIакъым. Нэхъ пасэу гъэхьэзыра хъуа щIыпIэм дыIуувауэ, зыгъэбыдэныгъэм дыхэту нэху дыкъекIащ.

Сытуи пщэдджыжь дахэ! Дунейр апхуэдизу зэлъыIухащи, уафэм зы пшэ цIыкIуи иплъагъуэкъым. Тирасполь зытет лъагапIэм и нэкIу дыгъафIэхэр дыгъэ бзийхэм къахолыдыкI. Псэууэ къэна унэ зырызхэми я къэнжалыщхьэхэр дыгъэм поцIу. Мазэм щIигъуауэ апхуэдэу махуэхэр къоунэху, хуабэу зэрыщытри къыдохьэлъэкI.

Ди дзэхэм дэIэпыкъуныгъэ зэрагъуэтам ебгъэрыкIуэныгъэм хуишэн къыфIэщIу арагъэнщ – бийм зэпигъэукъым и къэуэныгъэр, пщэдджыжьым нэхъри щIигъэхуэбжьауэ къытхоуэ. Уеблэмэ сыхьэтыр пщIым хуэзэу къыдэбгъэрыкIуэу щIедзэ, дебгъэрыкIуэныр ди мурад къыфIэщу, ар зэпигъэун хьисэпкIэ. АрщхьэкIэ бийм и ебгъэрыкIуэныгъэм къихь щыIэкъым. Хуэмыхъуу икIуэтыжын къыхудохуэ, щIыпIэ гуэрхэри фIэкIуэду. Етхуанэ махуэм и пщэдджыжьым бийм и ебгъэрыкIуэныгъэм дыпэплъэ щхьэкIэ, зыкъигъэхъейкъым. И къэуэныгъэхэри нэхъ къэкIэщхъа къытфIощI.

Шэджагъуэ нэужьым дымыгугъэххэу бийм и къэуэныгъэм зыкъеIэт, мурад гуэр зэриIэр къыуигъащIэу. Пщыхьэщхьэ хуэгъазэ хъуауэ къыдэбгъэрыкIуэным щIедзэ. Хабзэу иIам бийр зэрытемытыжыр догъэщIагъуэ.  Сыт щыгъуи а IуэхумкIэ къигъэсэбэпыр пщэдджыжьрат. Зэи хуэмыдэу танкхэр, езыр-езыру зекIуэ топхэр хэту къару куэд къытхуигъэзащ. Зэхэуэ иным зыкъеIэт. — Сыту фIыт противотанковэ батареем дызэрыщыIэр, — къызжеIэ полкым и командирым. Батальонхэм я командирхэм телефонкIэ ятрекъузэ зы лъэбакъуэкIи къимыкIуэтыну. АрщхьэкIэ ди топхэр зыпэмылъэщ танк гуэрхэр етIуанэ батальоным и щытыпIэм къыхохьэ. Батальоным къикIуэту щIедзэ. Телефоныр щымыхъукIэ, ади-ани къимыгъанэу хъуанэ командирыр етIуанэ батальонымкIэ щIопхъуэ. Куэд темыкIыу батальоныр зэпIэзэрыт мэхъуж. Позицэм къыхыхьа танкхэм мафIэ бзийр къакIэщIех, танкистхэм, мафIэм зэщIищта танкхэм зыкъырадзри, я Iэхэр Iэтауэ щIым зыхагъэджэрэзыхь. Иджы бийм нэхъ зыкъырет ди япэ батальонымкIэ. — Ныбжьэгъу капитан, телефоным! — сраджэ. — Сэ уIэгъэ хьэлъэ сыхъуащ, си IэнатIэр уи пщэ дызолъхьэ, — уIэгъэ хьэлъэ зэрытелъыр и псэлъэкIэм къыуигъащIэу къызжеIэ полкым и командирым.

Псалъэ куэд дыхэмыту сукъуэдиящ япэ батальонымкIэ. Абдежи, етIуанэ батальоным хуэдэу, зыгуэрэхэм къикIуэтын я гугъэу, зыкъаIэтын щрагъажьэм, батальоным и командирымрэ сэрэ дахэлъэдауэ дащIогуауэ, зэтыдогъэувыIэ. Абы дыхэту, си лъакъуэ ижьыр щIэхуа къысфIэщIу сыкъэджэлащ. ДакъикъитхупщIы нэхъ «сымыIыгъа» IэнатIэр япэ батальоным и командирым ипщэ изолъхьэж. Абы иужькIэ сыхьэт хуэдизкIэ екIуэкIащ бийм и къебгъэрыкIуэныгъэр. Ди дзэхэм, зы метркIи къимыкIуэту, бийм и ебгъэрыкIуэныгъэр къызэтрагъэувыIэ, метр щитI-щищкIи ипэкIэ мэкIуатэ.