ЩIэныгъэлIым хиша гъуэгуанэм

Алиев Умар и цIэр зезыхьэ Къэрэшей-Черкес къэрал университетым «Клычевские чтения -2025» лъэпкъзэпх щIэныгъэ-практическэ конференцэ щекIуэкIащ. Ар илъэс къэс зэхашэ хабзэщ, университетми, республикэм и егъэджэныгъэми хэлъхьэныгъэшхуэ хуэзыщIа егъэджакIуэшхуэ, щIэныгъэлI КЪЛЫШ РэIуф и фэеплъыр ягъэлъапIэу.

Кълыш РэIуф Нухь и къуэр (1934-1993) зи гъащIэмрэ зи щIэныгъэ лэжьыгъэмрэ тхыдэм, кавказыбзэхэр, псом хуэмыдэу абазэбзэр джыным тезыухуа щIэныгъэлI щэджащэщ. Абы и къэхутэныгъэ гулъытэм къызэщIиубыдащ псалъэ къэгъэщIыр, морфологиер, абхъаз-адыгэбзэм и тхыдэмрэ и диалектологиемрэ. Еджагъэшхуэм и щIэныгъэ лэжьыгъэм щригъэжьауэ щытащ КъэрэшейЧеркес щIэныгъэ-къэхутакIуэ институтым 1959- 1960 гъэхэм. Иужьым, 1963 гъэм Къэрэшей-Черкес къэрал педагогическэ институтым Iухьэри, и гъащIэр къызэпычыху абдеж и гуащIэ щигъэтIылъащ.

Ар щытащ адыгэ-абазэ филологиемкIэ кафедрэм и егъэджакIуэ нэхъыжьу, и унафэщIу. Илъэс 18-кIэ филологиемкIэ факультетым и декану лэжьащ. Абы и IэдакъэщIэкI лэжьыгъэхэр, къэхутэныгъэхэр ноби лъабжьэ яхуохъу бзэм елэжь щIэныгъэлIхэм я къэхутэныгъэхэм. Абазэбзэр, лъэпкъ щэнхабзэр хъумэнымкIэ, кавказыбзэхэр джынымкIэ Кълышым хиша лъагъуэр мыкIуэдыжынщ… ЗэIущIэм къызэхуишэсащ щIэныгъэлIхэр, егъэджакIуэхэр, университетым и лэжьакIуэхэр, студентхэр, жылагъуэ зэгухьэныгъэхэм я лIыкIуэхэр, къеблэгъащ гъунэгъу хэгъуэгухэм къикIа хьэщIэхэри. Зэпсэлъэныгъэм нэхъыбэу къыщаIэтащ лъэпкъыбзэхэр хъумэным, зегъэужьыным, джыным ехьэлIа упщIэхэр.

Конференцыр езыгъэкIуэкIа, КъЧкъУ-м адыгэ-абазэ филологиемкIэ и кафедрэм и профессор, филологие щIэныгъэхэм я кандидат ПIаз Сергей зэпсэлъэныгъэр иришэжьащ Кълыш РэIуф и IуэхущIафэхэм ехьэлIа гукъэкIыжхэмкIэ. Мыпхуэдэ зэхыхьэр 1972 гъэм зэрыщIидзауэ щытар, апщыгъуэм ар егъэджакIуэхэм я семинару зэрыщытар щIэсахэм ягу къигъэкIыжащ. Апщыгъуэм езы Кълыш РэIуф я пашэу а Iуэхур екIуэкIыу щытащ. Апхуэдэу семинар 19 ирагъэкIуэкIат. Е 20-м езыр хэтыжакъым. 2016 гъэм абы фIащащ «Клычевские чтения» икIи КъЧкъУ-мрэ «Алашара» зэгухьэныгъэмрэ илъэс къэс щIэныгъэлIым къыщIидза Iуэхум пащэу ар къызэрагъэпэщ.

Еджагъэшхуэм хуэгъэза гукъэкIыж хуабэхэмкIэ къекIуэлIахэм ядэгуэшащ абы и лэжьэгъуу щыта, филологие институтым и унафэщI IэнатIэр пIалъэкIэ зыгъэзащIэ Тамбиевэ Маринэ. «Алашара»-м и тхьэмадэ Джэдыгу Мурат и гугъу ищIащ мы зэманым бзэр хъумэным, ар щIалэгъуалэм нэхъыбэу яIурылъхьэным хуэгъэзауэ лажьэ проектхэм, гулъытэ зыхуэныкъуэ Iуэхухэр къыхигъэщащ. Республикэм деж лъэпкъыбзэхэмрэ литературэмрэ зэраджыну тхылъхэр зэрызэхэлъым теухуауэ къэпсэлъащ филологие щIэныгъэхэм я кандидат, доцент, РИПКРО-м къэбэрдей-черкесыбзэмкIэ, абазэбзэмкIэ, литературэмкIэ кафедрэм и унафэщI Хъэсэрокъуэ Билал.

Лъэпкъыбэу зэхэт республикэм тхылъхэр нэгъэсауэ къыдэгъэкIыпхъэу зэрыщытыр, абыхэм яхьэлIауэ зыпэщIэхуэ лъэпощхьэпохэм ар къытепсэлъыхьащ. Пленар зэIущIэм къыщащIа докладхэмкIэ лъэныкъуэхэр ирипсэлъащ. Лъэпкъыбзэхэр хъумэнымкIэ, щэнхабзэмрэ егъэджэныгъэмрэ егъэфIэкIуэнымкIэ узэлэжьыпхъэ Iуэхухэр, упщIэхэр къыхагъэщащ. Конференцым адэкIэ пищащ лъэпкъыбзэхэр джынымрэ бзэ щIэиныр хъумэнымрэкIэ щыIэ упщIэхэр нэхъ убгъуауэ здызэпкъраха, лъэпкъкIэ зэхэгъэкIа секцэхэм я лэжьыгъэм.

БОРЭНЫКЪУЭ Мадинэ