Хабзэр зыгъэзащIэр щыуэкъым

Дунейм къыщыхъу хьэргъэшыргъэхэм, зэтемыгъэпсыхьа псэукІэм, нэгъуэщІ щхьэусыгъуэхэми къыхэкІыу, иужьрей илъэсхэм «миграцэ» псалъэм и мыхьэнэр нэхъри хэхъуащ икІи абы гулъытэ хэха хуэтщІыну хуэфащэщ. Дызыщыпсэу хэгъуэгур къэтщтэнщи, мащІэкъым Къэрэшей-Черкесым мигранту щыпсэур: узбекхэр, таджикхэр, азербайджанхэр, индусхэр… Хэти йоджэ, хэти мэлажьэ. Сыт хуэдэ щхьэусыгъуэкІэ къытхуэкІуауи ирехъу, миграцэ нэІэм щІэту, я зэхэзекІуэр миграцэ къулыкъухэм щыщІэтхауэ щытыпхъэщ. Миграцэ нэІэ и лъэныкъуэкІэ хэгъуэгум щыIэ щытыкІэм, я лэжьыгъэм зыщыдгъэгъуазэмэ ди гуапэу зыхуэдгъэзащ КъЧР-м и УВМ-м «отдел разрешительно-визовой работы» зи фІэщыгъэцІэ и къудамэм и унафэщІым и къуэдзэ Катчиев Джэмал.
— Сыт миграцэ нэІэ жыхуиІэр? Ди къэралым, абы щыщу ди хэгъуэгуми, къихьа хамэ къэрал цІыхур сыт хуэдэ пІалъэм къриубыдэу миграцэ нэІэм щІэувэн хуей?\

— МигранткІэ дызэджэр зыгуэрым кърегъэблагъэ. Къезыгъэблагъэ лъэныкъуэм хабзэкІэ зэреджэр «принимающая сторона»-щ. Хамэкъэрал цІыхур ди къэралым, сыт хуэдэ хэгъуэгум ихьэми, псом япэрауэ, и паспортымрэ миграционнэ картэмрэ къезыгъэблэгъа лъэныкъуэм иригъэлъагъун хуейщ. Паспортыр, зэрыгурыІуэгъуэщи, езым и дэфтэрращ, миграционнэ картэр УФ-м и гъунапкъэм деж къыщрат дэфтэрращ. Къезыгъэблэгъа лъэныкъуэм и къалэнщ адэкІэ а дэфтэрхэм я щІэтхыкІхэр хабзэхъумэ, миграцэ къулыкъухэм янихьэсыныр. АдэкІэ, хамэкъэрал цІыхум, къэралым къыщІихьа щхьэусыгъуэ елъытакІэрэ, зригъэгъуэтыпхъэ хуэІухуэщІэхэмкІэ зыбгъэдыхьэпхъэ къулыкъухэм захуигъэзэнущ.

— Лэжьэн щхьэусыгъуэкІэ къэралым, хэгъуэгум къэкІуауэ щытмэ, сыт ищІапхъэр, дэнэ къыздыщІидзапхъэр?

— УФ-м къызэрыкІуар, зэрыщыІэнур зыхуэдэ режимым — «визовэ»-«безвизовэ» — елъытащ нэІэм зэрыщІэувэну, щыщІэувэну пІалъэхэр, щытыкІэхэр. ВизэкІэ зэпыщІэныгъэ зыхудиІэ къэралхэм къикІынумэ, апхуэдэ гражданиныр лэжьапІэтым кърегъэблагъэ лэжьапІэм икІи лэжьэнымкІэ хуитыныгъэ къыдихын хуейщ. «Безвизовый режим»-кІэ къакІуэхэм ящыщщ, и нэхъыбэм, Узбекистаным, Таджикистаным, Азербайджаным… щыщ цІыхухэр. Ахэр лэжьэн ІуэхукІэ къокІуэ икІи абыкІэ патент къыдахын я къалэнщ. Ар миграцэ къулыкъухэм, МВД-м къыщыдихынурэ, а патентыр и дэфтэру и Іуэхухэр зэригъэкІуэнущ. ПатенткІэ мазитІым къриубыдэу лэжьэфынущ. А пІалъэр иухмэ, гуащІэдэкІ зэгурыІуэныгъэкІэ щІигъэбыдэн хуейщ и лэжьыгъэр.

— Хамэкъэрал цІыхур миграцэ нэІэм щыувын хуейм пІалъэ гъэнэІуа иІэ?

— ИІэщ, ауэ пІалъэхэр зэхуэмыдэщ щытыкІэхэм елъытауэ. «Стандартнэу» къалъытэ лэжьэгъуэ махуи 7-р. Ауэ къэралхэм яку дэлъ зэгурыІуэныгъэхэм елъытакІэрэ, миграцэ нэІэм щыувын хуей пІалъэри зэщхьэщокІ. Псалъэм и жыІэгъуэкІэ, Беларусым къикІа цІыхур Урысейм махуэ 90-кІэ щыІэнкІэ хуитщ миграцэ нэІэм щІэмыувэу. Узбекистаным къикІахэр махуэ 15-м къриубыдэу миграцэ нэІэм щІэувапхъэщ.

— ИпэкІэ жыхуэпІа «стандарт» жыІэгъуэм сыт къикІыр?

— «Стандарт» пІалъэм къикІыр лэжьэгъуэ махуэ бжыгъэращ. ИпэкІэ жысІащ «стандарт мардэкІэ махуи 7». Абы къреубыдэ лэжьэгъуэ махуэхэр, хыхьэкъым щэбэт, тхьэмахуэ, махуэщІ махуэхэр. «Календарнэ» махуэ бжыгъэ къищтэмэ, мис абы хохьэ мылэжьэгъуэ махуэ псори.

— Миграцэ учетым-нэІэм увым сыт хуэдэ дэфтэр къывихьэлІэн хуейхэр?

— ЗэрыжытІащи, миграцэ нэІэм, и нэхъыбэу, зыгъэувыр къезыгъэблагъэ лъэныкъуэращ. Аращ дэфтэрхэр къыдихьэлІэнри, нэІэм гъэувынри зезыхуэну къызэхьэлІар. Паспортыр, миграцэ картэр, къригъэблэгъар зыщыпсэуну, иубыдыну псэупІэмкІэ хуитыныгъэ къезыт дэфтэр щІэтхыкІхэр къыдехьэлІэ.

— ПсэупІэу иІэн хуейр сыт, хэхауэ дэнэ деж миграцэ учетым здигъэувыр къезыгъэблэгъам хамэкъэрал цIыхур?

— Къригъэблэгъам псэупІэу иритын хуейр, Іэмал имыІэу, щыпсэуфыным тегъэпсыхьауэ щытыпхъэщ. Уеблэмэ, псэупІэу иритыр ухуэныгъэ щекІуэкІ Іэхэлъахэм ит бытовкэ цІыкІуми, пыщІыкІ цІыкІуми, къинэмыщІми, хуейми унэ, фэтэр хэхауэ, уардэрэ къулеишхуэу щремыт, ауэ, Іэмал зимыІэращи, цІыхур щыпсэуным тегъэпсыхьауэ щытыпхъэщ.
— Хамэкъэрал цІыхум игъэнэІуа пІалъэм пищэу, адэкІи къэралым щыІэну хуеймэ, дауэрэ а лъэныкъуэр зэрызэригъэзэхуэнур?

— Абы ехьэлІа зэхъуэкІыныгъэхэр мы гъэм, 2025-м щегъэжьауэ щыІэщ. Апхуэдэщи, мы гъэм щегъэжьауэ, хамэкъэрал цІыхум ди къэралым деж и щыІэным пищэнымкІэ хуитыныгъэ къезыт дэфтэр имыІэмэ, илъэсым къриубыдэ календарь махуэ бжыгъэм щыщу махуэ 90-щ апхуэдэ дэфтэрыншэу хабзэкІэ къэралым зэрыщыІэфынур. ИпэкІэ илъэсыр махуи 180-уэ щытащ.

— Ди къэралым, хэгъуэгум щыІэнымкІэ пызыщэ дэфтэру хамэкъэрал цІыхум иІэн хуейр сыт хуэдэ?

— Апхуэдэщ патентыр, лэжьэнымкІэ хуитыныгъэ къезыт дэфтэрыр, «вид на жительство» жыхуиІэр, пІалъэкІэ щыпсэунымкІэ хуитыныгъэ-дэфтэрыр. Ар нэхъыбэу зэхьэлІар студентхэращ. Гу зылъытапхъэщи, гуащІэдэкІ зэгурыІуэныгъэ зэдащІауэ щытмэ, миграцэ нэІэм зэрыувам хабзэ къару илъэс пІалъэ иІэщ. Ар иухмэ — адэкІэ пащэн хуейщ.

— Хамэ къэралым къикІамкІэ, къезыгъэблэгъа лъэныкъуэмкІэ миграцэ нэІэр Іэпэдэгъэлэл ящІыным сыт къахухэкІынкІэ хъунур, сыт абы кърикІуэнур?

— Хамэкъэрал цІыхум ехьэлІауэ жытІэнщи, мыбдежми щытыкІэхэр зэхуэмыдэщ. Зым, псалъэм и жыІэгъуэкІэ, административнэ жэуаплыгъэкІэ и Іуэхур зэхэгъэкІа хъункІэ мэхъу. НэгъуэщІым илъэсым къриубыдэу хабзэкъутэныгъэ тІэунейрэ къигъэхъуамэ, къэралым къихьэныр хупабзыкІынкІэ мэхъу илъэситху пІалъэкІэ, ещанэр къэралым къимыхьэжыххэ ящІынкІэ хуитщ. Къезыгъэблэгъа лъэныкъуэм, лэжьапІэтым ехьэлІауэ жыпІэмэ, мыбдежми и ІуэхущІафэ лІэужьыгъуэм ехьэлІащ ихьыну жэуаплыгъэр. Псалъэм папщІэ, физическэ цІыхум ирагъэлъэгъуа ныкъусаныгъэр имыгъэзэкІуэжамэ, тезыру сом мини 2-5 тралъхьэнкІэ мэхъу. Апщыгъуэми, апхуэдэ дыдэм щхьэкІэ юридическэ цIыхум, хьэрычэтыщІэм тезыру сом мин 400-м щегъэжьауэ ирагъэтынкІэ зы хуэІуакъым. Къэралым щыпсэунымкІэ хуитыныгъэ имыІэу, хабзэкъутэныгъэ хьэлъэ къигъэхъуауэ, апхуэдэм зыхуигъэпсу, и ІуэхущІафэхэр зэрымыузыншэр гурыІуэгъуэми, яущэхуу, псэупІэ ирату, дэІэпыкъуэгъу хуэхъуу къыщІагъэщамэ — ар нэгъуэщІщ — уголовнэ Іуэхущ. И фІыпІэр аращи, узэрыхьа унагъуэм и хабзэр зыхэубыдэ, уи щыІэным и щхьэусыгъуэм, и пІалъэм хабзэхъумэхэр, миграцэ къулыкъухэр щыгъэгъуазэ. Апщыгъуэм езы хамэкъэрал цІыхури, ар къезыгъэблэгъари, жылагъуэри тыншынущ, зэпІэзэрытыгъэм зыри еныкъуэкъунукъым.

— ФІыщІэ фхудощІ. Фи Іуэху фІы кърикІуэ!

Епсэлъар ТУАРШЫ Ирэщ