Гумызагъэу хузэфIэкI зыщIэ

ЦIыхум пщIэ къызэрилэжьыр и Iуэху-щIафэ дахэмкIэщ, и акъылымрэ щIэныгъэмрэ къитIэсу иубзыхуф лэжьыгъэмкIэщ, адрейхэм къащхьэщыкIыу гъащIэм хилъхьэ гуапагъэмрэ цIыхугъэмрэщ, псапэ щIэныр зи гъуазэу къызэрыгъуэгурыкIуэмрэ гущIэгъу зэрыхэлъымрэщ. Апхуэдэм, зы мащIэ нэхъ мыхъуми, дэIэпыкъуэгъу хуэныкъуэу гу зылъита дэтхэнэми и гуащIэ псор триухуэфынущ.
Мис а хьэл-щэныфIхэр зыхэлъ, псэ къабзэ, гу зэIуха зиIэ щIалэщ нобэ зи гугъу фхуэтщIынур. Абы хэлъ цIыхугъэмрэ зыбгъэдэт лэжьыгъэм хуиIэ IэкIуэлъакIуагъымрэ ди щхьэкIэ дгъэунэхуащ…
ЦIыхур и узыншагъэкIэ гузэвэгъуэ ихуамэ, Алыхьым иужькIэ, зыгъэхъужыну зыщыгугъыр медицинэм и лэжьакIуэхэращ. Апщыгъуэм деж куэд дыдэ елъытащ узыпэщIэхуэ дохутырым. Си цIыхугъэ гуэрым «дохутыр псори дохутыркъым» зэрыжиIауэ щытар мыбдеж сигу къокIыж. А псалъэхэр зэрыпэж дыдэм щыхьэт дытехъуащ…
Тхьэмахуэ махуэ гуэрым ди пщащэ цIыкIум и жьэпкъыр зэрымыщIэкIэ къыщIэпкIат. Зэуэ «ДэIэпыкъуэгъу псынщIэр» къедджащ. Абы иса медицинэм и лэжьакIуэ ныбжьыщIэм сабийм и узыфэр зригъащIэри, район сымаджэ-щым щыIэ дежурнэ дохутырым телефонкIэ епсэлъащ. Iуэхур зытетыр щыгуригъаIуэм: «ЧеркессккIэ ефшэх» къыжриIащ. Абы хэтуи къалэмкIэ дунэтIащ. «Умыгужьей, си хъыджэбз цIыкIу, иджыпсту сымаджэщым дынэсмэ уагъэхъужынщ, тIэкIунитIэ зыхуэгъэшэч» — сабийм сеущиеурэ республикэ сымаджэщым дынэсащ. АрщхьэкIэ, ди Iуэхур фIыкIэ тхузэблэзыхыну дызыщыгугъа дохутырхэр дазэрыщымыгугъауэ къыщIэкIащ.
КIэлындорым дыкъыдэнэри, дыкъэзыша фельдшерыр приемнэм щIэс бзылъхугъэм и деж щIыхьащ. Дакъикъэ зытIущ нэхъ щIэмытауэ къыщIэкIыжащ: «Дащтэн ядэкъым, районымкIэ вгъэзэж жаIэ» жери. Узым игъэдзыхэу кIэлындорым дэс сабийм ауи къеплъын зи щхьэ тезмылъхьа бзылъхугъэм деж сыщIыхьэри сеупщIащ: «Сыт вгъэзэжым къикIыр, мо сабийр плъагъукъэ, гъуэгу дытетыну ди Iуэху Iуткъым. КъывашэлIа сымаджэм щхьэ фыкъыхуэмыгузавэрэ?» — соупщI.
— Сыт сэ фхуэсщIэнур-тIэ? — бзылъхугъэм и щхьэр къимыIэту жэуап къызет.
— ЕпщIэнур пцIыхун папщIэ зыкъэпIэту, сабий сымаджэм убгъэдыхьэу, уеплъын хуейкъэ? — дохутырым и цIыхугъэншагъэм сыкъигъэпщтырауэ жэуап изот.
— Рентген зэращI аппаратыр къутащ, сыт езыбгъэщIэнур?» — сымаджэм еIэзэн и мураду, щIэныгъэ зэзыгъэгъуэту, лэжьыгъэм пэрыува медицинэм и лэжьакIуэм аращ жэуапу къыпысхыр.
ПщIэншэу зэманыр зэрыдгъакIуэр къызгурыIуэри псынщIэу гъуэгу дыкъытехьэжащ. «Районым къыщытщхьэпэфынумэ къалэм нэс дагъэкIуэнутэкъым, дгъэзэжмэ къытпэплъэр сыт?!» — гузэвэгъуэм сызэщIиубыдащ. АпщIондэхукIи уз зытелъ сабийр томэхыкI, медсестрам зыкърегъэщIэжри кIэрысщ. Район сымаджэщым дыщынэсыжам, дохутыр нэхъыщхьэм рентген зыщI щIалэр къриджэжауэ дрихьэлIэжащ. Зэуэ и пэшымкIэ щIишэри снимок трихащ. Дежурнэ врачым къыджиIащ стоматолог-терапевтыр къызэрыкIуэр, ди пщащэм къеIэзэн хирург мыбдеж зэрыщымыIэм къыхэкIыу, абы Ставрополь къалэм дызэриунэтIынур. «СыхьэтитI хъуауэ узым игъэдзыхэ сабийр Ставрополь нэгъунэ дауэ зэрытшэнур, ишэчыфыну?» — мы гупсысэхэр си щхьэм зэрегъэзахуэ.

Уи хущхъуэ зыхэлъыр пцIыхунукъым зэрыжаIэщи, абдеж рентген зыщIа щIалэр къыдбгъэдохьэ: «Сэракъым дохутырыр. Ауэ ар къэсыхукIэ, хуит сыкъэфщIмэ, схузэфIэкIым сеплъынщ. Сабийр хуабжьу сигу къоуэ», — жери. Апхуэдэу, и щIэныгъэмрэ и къарумрэ шэч къытримыхьэу, зы мэскъалкIи мыгупсысэу, Къумыкъу Аслъэн пщащэм и узыр щхьэщихыну и ужь ихьащ. Зэран зэрыхуэмыхъуным хуэдэу хуэмурэ, еныкъуэкъуурэ къигъэлантIэри, хуэсакъыпэурэ еIэри, сабийм и жьэпкъыр щIигъэпкIэжащ. ИужькIи снимок ищIыжри, жьэпкъыр и пIэм зэриувэжар, дагъуэ зэримыIэр къыджиIащ. Абыи щыхьэт техъуащ иужькIэ къынэса стоматолог-терапевтыр.
Апхуэдэу Къумыкъухэ я щIалэм и IэщIагъэмкIэ къылъыс жэуаплыныгъэр зэрызыхищIэмрэ Гиппократ хуищIа тхьэлъанэмрэ зэрахуэпэжым я фIыгъэкIэ, сабийм и узыр щхьэщихащ! АтIэ, апхуэдэ цIыхухэращ щапхъэр, пщIэрэ щIыхьрэ зыхуэфащэр.
«А щIалэр хуабжьу Iэзэщ. Ар «ДэIэпыкъуэгъу псынщIэм» щылэжьам, си малъхъэм хуабжьу щхьэпауэ щытащ. Дэтхэнэ зыми гукIи псэкIи хуэгумащIэу, цIыхум и узыншагъэр зэрефIэкIуэжым щыгуфIыкIыу щытщ. ЖыпIэнурамэ, дохутыр нэсым хэлъын хуей хьэл псори дыболъагъу. И цIыхугъэр здынэсыр, и зэфIэкIыр зыхуэдэр ди унагъуэм дгъэунэхуащи, пщIэ худощI», — къыджиIащ апхуэдэу къытхуэгузэва, ди сабийм и узыр щхьэщызыха щIалэм и цIэ-унагъуэцIэмкIэ дызэупщIа санитаркэм.

КъызэрыщIэкIамкIэ, си тхыгъэр зытеухуа щIалэм апхуэдэ щытхъу, фIыщIэ псалъэхэр и куэдт. Ди унагъуэми мыр етIуанэу къытщхьэпат. Илъэс зыбжанэкIэ узэIэбэкIыжмэ, ди анэм и пэм лъы къыщиудауэ яхуемыгъэубыду, «ДэIэпыкъуэгъу псынщIэр» къраджауэ щытащ. Мис мы щIалэрат апщыгъуэм ди анэм къыхуэкIуар. ИрищIэну хъуар ирихьэлIа пэтми, си Iуэхур зэфIэкIащ жиIэу емыжьэжу, и гур зэгъэху ди анэм бгъэдэсащ.
Мы щапхъэхэм къагъэлъагъуэ Къумыкъур зэрыгупцIанэр, и Iэр къызыпекIуэкI сыт хуэдэ IуэхукIи зыкъыпщIигъэкъуэну зэрыхьэзырыр, зэрыпсэхьэлэлыр, гу къабзэ зэрыкIуэцIылъыр.
ЖытIэнщи, дохутыру лэжьэну хуейхэр куэд мэхъу, ауэ IэщIагъэлI нэсу абыхэм яхэтыр мащIэщ. Мис а мащIэхэм ящыщщ Кисловодск медколледжым медицинэ щIэныгъэ щызэзыгъэгъуэта, Хьэбэз район сымаджэщым и «ДэIэпыкъуэгъу псынщIэм» илъэс 12-кIэ щылэжьа, нобэ рентген-лаборанту мы сымаджэщым Iуэху щызыщIэ Къумыкъу Асчэрбий и къуэ Аслъэн.
А махуэм дызыхэта гузэвэгъуэм сригъэгупсысащ: «медицинэм и лэжьакIуэ IэщIагъэр къыщыхахым и деж абы гугъуехьу пылъыр зыми и кIэм нэсу къыгурыIуэу къыщIэкIынкъым, ауэ Къумыкъум хуэдэу зи IэнатIэр пщIэрэ щIыхьрэ пылъу езыхьэкIхэр цIыхугъэ лъагэм и щапхъэщ. Абы дэтлъэгъуа хьэлыфI псори мы IэщIагъэр къыхэзыххэм яхэлъамэ, дауи, сымаджэхэм я гукъеуэр куэдкIэ нэхъ мащIэнут».
ЦIыхухэм фIы яхуищIэу псэ хьэлэлкIэ зи IэнатIэм пэрыт Къумыкъу Аслъэн си щхьэкIи зыдэIэпыкъуа нэгъуэщI сымаджэхэми къабгъэдэкIыу фIыщIэ хузощI икIи сохъуэхъу насып, ехъулIэныгъэ иIэу, и IэщIагъэм и хъер илъагъуу гъащIэ дахэ ирихьэкIыну!
Тхьэм уигъэпсэу, Аслъэн, уи цIыхугъэм, уи гу къабзагъэм, уи Iэм къыпыкI угъурлыгъэм папщIэ!
ЕЗАУЭ Маринэ