Балигъ ущыхъуа зэманым IэщIагъэ пхуэхъунур къыхэхынымкIэ уи щхьэ къыхуэпхьыж унафэм куэдкIэ елъытащ уи гъащIэ псор зэрыбгъэкIуэнур. ФIыуэ плъагъу Iуэхур къыхэпхамэ, шэч хэлъкъым абы нэхъри удихьэхыурэ зэрыкIуэнум. Борсэ Фатимэ дохутыр IэщIагъэр къыхэхыным куэдрэ егупсысакъым. ЕджапIэр дыщэ медалкIэ къэзыуха пщащэм триубыдащ медицинэм, икIи зэи абы хущIегъуэжакъым.
— Сэ совет зэманым сыхиубыдащ. Апщыгъуэм хъыджэбз цIыкIухэм папщIэ пщIэ зиIэ IэщIагъэу ялъытэр дохутырымрэ егъэджакIуэмрэт. Си адэри арат зыщIэхъуэпсыр. Си анэр медицинэм и лэжьакIуэт. Черкесск къалэм дэт уз зэрыцIалэхэмкIэ сымаджэщым куэд дыдэрэ щылэжьащ, икIи медицинэм и лэжьакIуэр зэрыщытыпхъэмкIэ щапхъэ зытесхын сиIащ.
Хэхауэ акушер-гинеколог IэщIагъэр къыщIыхэсхам утепсэлъыхьмэ, сэ сцIыхукъым нэгъуэщI медицинэ унэтIыныгъэ апхуэдиз гуфIэгъуэ цIыхум къыхуэзыхь. Унагъуэм сабий къащыхэхъуэм нэхъ насып сыт щыIэ? Дэ, дохутыр-гинекологхэр абы и лъабжьэм дыщыту жыпIэ хъунущ. Бзылъхугъэм а насыпыр зыхищIэнымкIэ удэIэпыкъуфмэ, уи гур абы нэхъ хэзыгъахъуэ щыIэкъым, — къыддогуашэ Борсэр и IэщIагъэм хуэзыша гупсысэхэмкIэ.
А зэманым дохутыр IэщIагъэм ухуеджэныр хьэлъэт, зэпыубыдат. Курыт еджапIэм щIэс щIыкIэ ар зыхуеджэну IэщIагъэм зыхигъэгъуэзэнымкIэ подкурсхэм илъэскIэ зыщигъэхьэзыращ. Еджэн Iуэхум IэхъуэгъуэтегъэкIыу бгъэдыхьэу емыса бзылъхугъэм щхьэкъэIэт имыIэу игъэкIуащ а илъэсыр. Абы папщIи балл щхьэхуэ къратри, Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым щIыхьащ, ехъулIэныгъэ пылъуи къиухащ. Интернатурэми абдеж дыдэм щеджэжащ.
Фатимэ хуейт и еджэныгъэм адэкIи пищэну, аспирантурэми щIыхьэжыну. Ауэ, ищхьэ еджапIэм и ужьрей илъэсхэм унагъуэ ихьэри, зы сабии къыхуэхъуагъэххэт. Куэд темыкIыу етIуанэ хъыджэбзри къыкIэлъыкIуащ. Сабийхэмрэ унагъуэмрэ я хьэлэмэт лъыхъуэу унагъуэщIэр Черкесск къалэм къэIэпхъуэжауэ щытащ. Апхуэдэу, абы и гуащIэдэкI лэжьыгъэм 1996 гъэм участковэ дохутыру щыщIидзауэ щытащ нобэ здэлажьэ IуэхущIапIэм.
А пIалъэм къриубыдэу бзылъхугъэ дапщэм я узыншагъэ зэтригъэпсыхьэжа, анагъэ насыпым дапщэ хуиша?! Зи IэщIагъэм нэгъэсауэ хэзыцIыхукI, хьэрэмыгъэншэу, цIыхугъэ хэлъу зи Iуэху бгъэдыхьэ дохутырыр цIыху кIуапIэщ. Псори хущIэкъут абы зыпэщIагъэхуэну.
— Унагъуэ уихьа нэужь, щIэныгъэри лэжьыгъэри зэдэпхьыныр хьэлъэ дыдэщ. ЩIэгъэкъуэнышхуэ уиIэн хуейщ. Апхуэдэу къыскъуэтащ си унагъуэр, псом хуэмыдэу си анэр. Ауэ щIэныгъэ лэжьыгъэм яужь сыщихьэфар сабийхэр нэхъ къыщыдэкIуэтеяращ. «Узыншагъэр хъумэныр къызэгъэпэщын» си щIэныгъэ лэжьыгъэри 2015 гъэм пхызгъэкIри дипломри къызатыжауэ щытащ, — къыддогуашэ Борсэр.
Медицинэ щIэныгъэхэм я кандидат хъуа дохутырым 2016 гъэм поликлиникэм и унафэщI IэнатIэр къыхуагъэфэщащ. Абы бгъэдэлъ щIэныгъэми и Iуэху зехьэкIэми шэч къытрыуагъыхьэтэкъым а псори зэрызэкIэлъигъэкIуэфынум. Аращ зэрыхъуари: къалэну мыбдеж щигъэзащIэм куэдкIэ къехъуами, псори зэфIегъэкI, Iуэхугъуэ гугъухэр асыхьэтым зэпкърехыф.
ЗэрыцIыкIу лъандэрэ еджэнымкIи и дуней тетыкIэкIи нэгъэсауэ щытын хуейуэ къэзылъытэ бзылъхугъэм и хьэлыр псыхьа зэрыхъуари, къыхуэува Iуэхухэр сытым дежи къимыкIуэту зэригъэзащIэри къыщежьэу жыпIэ хъунущ и адэм деж. Ар адыгэ лъэпкъыр зэрыгушхуэ, къэзылъэтыхь аппаратхэм я инженер-ухуакIуэ, техническэ щIэныгъэхэм я кандидат, профессор Борсэ РэIуфщ. КъинэмыщIауэ, республикэм щыцIэрыIуэ и адэшхуэ, Хэку зауэшхуэм и ветеран, зауэ нэужьым Адыгэ-Хьэблэ, Хьэбэз районхэм унафэщI IэнатIэшхуэхэр щиIыгъыу щылэжьа Шыбзыхъуэ МутIалиби и щапхъэу къызэрытэджар къыхегъэщ. ЦIыхум и зыужьыныгъэм хэлъхьэныгъэ хуэзыщIа Шыбзыхъуэ МутIалиб и фэеплъ сыныр ноби дэтщ Хьэбэз къуажэ щыIэ зыгъэпсэхупIэ щIыпIэм.
— Си насып къихьащ акъылышхуэрэ хьэрычэтрэ зыхэлъа нэхъыжьыфIхэр къысщхьэщыту сыкъэхъуныр. Ахэр лъэпкъым и цIыху щыпкъэщ. Шэч хэлъкъым, ар си гушхуапIэщ! АкъылыфIагъкIи хьэл-щэнкIи абыхэм деж сыкIуауэщ къызэрысщыхъур.
Си адэм сыт щыгъуи жиIэу щытащ: «Фи щхьэ вгъэсэж, и кIэм деж фи сабийр зэрыхъужынур фэ фызэрыщытым хуэдэ къабзэщ» жэуэ. Си гъащIэм сриплъэжмэ IупщIу хызолъагъуэ си адэм и дуней еплъыкIэм, и щытыкIэм сэри сызэрытетыр. Ар езыр егъэджакIуэ лъэщу, Къэрэшей-Черкес техническэ институтым илъэс 39-кIэ щылэжьащ. Диущийт сытым дежи: «Зэи зымкIи умылъаIуэ, зэи зыми уримытхьэусыхэ. Зыгуэрым уемылъэIуу уэ пхузэфIэкIынращ узыпэрыувэн хуейр. Унафэ къэпхьагъыххэмэ, абы утемыкIыу икIэм нэгъэс» къыджиIэт. Апщыгъуэм зыгуэрхэр къызгурымыIуэу щытами, иужькIэ хьэкъ сщыхъуащ абы къызбгъэдилъхьа гъэсэныгъэр си гъащIэ псом къызэрыздэIэпыкъуар — сыщеджэми, сыщылажьэми. Хьэл-щэныр — уи псалъэмрэ уи IуэхущIафэхэмрэкIэ жэуап зэрыпхьыжыфращ, — жеIэ Фатимэ.
Зи теплъэкIэ IэмащIэлъэмащIэ бзылъхугъэм нобэ лэжьыгъэшхуэ щызэпещIэ поликлиникэм. Абы къызэгъэпэщыныгъэ лэжьыгъэри, тхылъ Iуэхухэри, бзылъхугъэхэм якIэлъыплъынри зэпигъэукъым. ЛэжьапIэм къыщыхъу къызэрымыкIуэ щытыкIэхэри, и адэм зэригъэсауэ, зыми щымыгугъыу зэпкърех. Уеблэмэ махуэ псор хуримыкъуу, пщыхьэщхьэм и лэжьыгъэри щыпидзэж щыIэщ.
— Уи лэжьэгъуэ махуэр иухамэ, тхылъхэр зэбгъэтIылъэкIыу, бжэр хуэпщIыжу уздэкIуэжыфхэм ящыщкъым си IэщIагъэр. Мыбдеж лэжьыгъэр зэи зэпыукъым. Уеблэмэ унэм укIуэжа нэужьи, — къыхегъэщ абы.
Мы зэманым медицинэр куэдкIэ ипэкIэ кIуэтащ. Мы IуэхущIапIэми бзылъхугъэхэм ирагъэгъуэт Iуэхутхьэбзэхэр, кIэлъыплъыныгъэхэр куэдкIэ хэхъуащ, ефIэкIуащ. Ауэ, узытегузэвыхьын Iуэхухэри щыIэщ. Апхуэдэщ, къапщтэмэ, бзылъхугъэхэм сабий щагъуэт ныбжьыр зэрекIуэтэкIар, жьыуэ унагъуэ зэримыхьэр. ЦIыхур нэхъыжь хъуху уз гуэрхэр къыхуохъейри лъэщыджэ хъумэ, нэхъри уахуэсакъын хуей мэхъу. Арами, дохутырым жеIэ уэндэгъу хъуа бзылъхугъэм и узыншагъэм кIэлъыплъынымкIэ республикэм программэ куэд зэрыщылажьэр. Уеблэмэ Iуэхур нэхъ щыхьэлъэхэм деж федеральнэ купсэхэм онлайн щытыкIэм иту зыпащIэри, дэтхэнэ цIыхуми бгъэдыхьэкIэ щхьэхуэ иIэу кIэлъоплъ.
— Бзылъхугъэ дохутырхэм мыхьэнэшхуэ зыпылъ зы Iуэху иджыри ди пщэм къыдохуэ. Ар, япэу сабий зи ныбэм ихуа бзылъхугъэм адэкIэ ищIэнымкIэ гуитIщхьитI хъуауэ къыщытхуэкIуэращ. Абдеж дэ абыхэм дазэрыпежьэмрэ дызэраущиемрэ елъытащ, къэхъун зыхущIэмыхьа сабийм и гъащIэр зэрыхъунур. Зы цIыху щыIэкъым адрейм ещхьу. Зыхуэдэ щымыIэу дунейм къытохьэ дэтхэнэри. Псоми езым я насып яIэжщ. Анэ къэс допсалъэ, дэIэпыкъуныгъэу щыIэхэр наIуэ яхудощI. ИужькIэ пIалъэ ядот ящIэну зыхуейм иджыри зэ егупсысыну. Пэжу жыпIэмэ, сабийм хуэмейуэ, ягъэкIуэдыжыну жаIэу къыдбгъэдыхьахэм ящыщу иужькIэ къытезыгъэзэжыр мащIэщ. Ари ди ехъулIэныгъэхэм щыщу солъытэ, — жеIэ IэщIагъэрылажьэм.
Фатимэ апхуэдиз лэжьыгъэ и пщэм къызэрыдэхуэу и щIэныгъэм хигъэхъуэнри зэи зэпигъэукъым. «Дохутыр IэщIагъэм зэ ухуеджэу урижэныр, ауэми мыхъуну Iуэхущ. Сыт щыгъуи щIэныгъэ къэплъыхъуэн, щIэм зыхэбгъэгъуэзэн хуейщ», — жеIэ абы.
Борсэм дыщепсэлъами, абы зигъэхьэзырт Москва къыкIэлъыкIуэу щекIуэкIыну щIэныгъэ форумым. Ар иригуфIэт и лэжьыгъэ Iуэхур зэфIэкIа нэужь, куэд щIауэ имылъэгъуа, абдеж дэс и пхъурылъху цIыкIум зэрыпэщIэхуэнуми…
ФIыуэ плъагъу лэжьыгъэм къарууэ къыпхилъхьэм нэхърэ зыкIи нэхъ мащIэкъым унагъуэм къыбгъэдэкIри. Фатимэ хъыджэбзитI иIэщ. ТIури щыцIыкIу дыдэм къыщегъэжьауэ сытым и лъэныкъуэкIи гугъэтыншу къэтэджащ. Музыкальнэ еджапIэри, кружокхэри, къэфакIуэ классхэри къызэранэкIащ, дыщэ медалкIэ къаухащ. Ипхъу нэхъыжь Саидэ и анэм и лъагъуэм ирикIуащ. Ар акушер-гинекологщ, Зеленоград къалэм и перинатальнэ купсэм щолажьэ.
НэхъыщIэ Элинэ экономикэ щIэныгъэщ къыхихар. Ари Москва къалэм Кубкиным и цIэр зезыхьэ щIыдагъэмрэ гъуэзымрэкIэ институтыр ехъулIэныгъэ пылъу къиухауэ, а къалэ дыдэм и фирмэ цIэрыIуэм щолажьэ.
— Илъэсищ текIащ нанэ насыпыфIэ дыдэ сызэрыхъурэ. А гурыщIэр зэзгъэпщэн уеблэмэ къысхуэгъуэткъым. Гухэхъуэщ уи быным къащIэхъуар плъагъуныр, — и гуфIэгъуэр щIихъумэкъым Фатимэ, икIи къыпещэ, — лэжьапIэм пщэдджыжьым укIуэну ухуэпабгъэмэ, пщыхьэщхьэм унэм укIуэжыну ухуеймэ унасыпыфIэщ!
БОРЭНЫКЪУЭ Мадинэ
Больше на Черкес хэку
Подпишитесь, чтобы получать последние записи по электронной почте.
