АдыгэщIыр гум щыпсэукIэ

Адыгэм къытхэкIа усакIуэ, тхакIуэ, зэдзэкIакIуэ, кинопродюсер, сценарист, документалист БЭЛАГЪЫ Любэ мазаем и 7-м къыщалъхуа махуэр егъэлъапIэ.
Урысей Федерацэм гъуазджэхэмкIэ щIыхь зиIэ Iуэхузехьэ, тхакIуэхэм я Союзым хэт, Дунейпсо саугъэтхэм я Лауреат, Европэмрэ Израилымрэ я журналистхэмрэ тхакIуэхэмрэ я Дунейпсо Союзым хэт, дунейпсо кинофестивалхэм я нагъыщэ нэхъыщхьэ зэхуэмыдэхэр къэзылъэща Бэлагъы Любэ 1968 гъэм Къэбэрдей-Балъкъэрым хыхьэ Къармэхьэблэ къуажэм (Каменномост) къыщыхъуащ.

Пасэу тхэным, усэным фIылъагъуныгъэ хуэзыщIа пщащэм и япэ усэхэр хэгъуэгум къыщыдэкI газетым къыщытехуам, абы и ныбжьыр илъэси 7-м ит къудейт. «Одинокая ветка» и япэ усэ сборникыр Любэ тхылъ тедзапIэм яIэщIигъэхьауэ щытащ илъэс 16-м щитым. Ауэ тхылъыр дунейм къыщытехьар илъэситху текIа нэужьщ, 1991 гъэращ. Мы бзылъхугъэр къыщацIыху адыгэр здыщыпсэу щIыпIэ куэдым. Ар цIэрыIуэщ и Iэдакъэм къыщIэкIа усэ тхыгъэхэмкIэ, романхэмкIэ, литературэ, публицистикэ, щIэныгъэ статьяхэмкIэ.

Бэлагъым къигъэщIа тхыгъэхэр Урысейм, США-м, Великобританием, Чехием, Испанием, Тыркум, КъуэкIыпIэ Гъунэгъум къыщыдэкIащ. Любэ и IэдакъэщIэкIхэм къыщигъэщI дунейм ущрихьэлIэнущ Грознэ Иванрэ абы и щхьэгъусэ хъуа адыгэ пщащэ Мариерэ, Нарт эпосым хэт бзылъхугъэмрэ нобэм хэпсэукI цIыхубзым и псэ щытыкIэр къэзытIэщI теплъэгъуэхэмрэ. Тхэным и гур зэрихьэхуам къыхэкIыу, Любэ Москва къалэм дэт, Ломоносовым и цIэр зезыхьэ къэрал университетым хыхьэ журналистикэмкIэ факультетыр 1991 гъэм къиухауэ щытащ. ЩIэныгъэр зыфIэгъэщIэгъуэн пщащэм 1994 гъэм кандидат диссертацэр, къыкIэлъыкIуэу, 2008 гъэм доктор диссертацэр пхегъэкI. 2015 гъэм Raindance Британ дунейпсо кинофестивалым щиIэ Оксфорд институтри къеухыж. Бзылъхугъэм и ныбжь къраIуэ хабзэкъым, ауэ жытIэфынущ, Бэлагъым нобэм ирихьэлIэу куэд зэрыхузэфIэкIар, лъагапIэ зэхуэмыдэхэм зэрынэсыфар. Любэ и IэдакъэщIэкI хъуа тхылъхэм ящыщщ «Каменная ограда» (1997 гъэ), «Путь Солнца» (2000 гъэ), «Молюсь я на английском языке…» (2002 гъэ), «Гуащэнэ» (2005 гъэ), «ГъэунэхупIэ» (2008 гъэ), «Уиндзэр и уэшх щхъуафэхэр» (2015 гъэ), нэгъуэщIхэри.
ЖыIэпхъэщи, Любэ тхэным хуиIэ Iэзагъым тхакIуэ, усакIуэ куэдым гулъытэ хэха хуащIащ. Апхуэдэу, Урысейм и тхакIуэхэм я зэгухьэныгъэм и япэ секретару куэдрэ щыта Ляпин Игорь Бэлагъым мыпхуэдэу хужиIауэ щытащ: «КъызыхэкIа лъэпкъым и блэкIамрэ абы и лъабжьэр къыщежьэмрэ псэкIэ зыхищIэну дауэ къехъулIэрэ мы бзылъхугъэ ныбжьыщIэм? Дэнэ кърихрэ къару лъэщкIэ гъэнщIа, тегушхуэныгъэ ин зыхэлъ и псалъэ шэрыуэхэмрэ гупсысэ купщIафIэхэмрэ… ЖыпIэ хъунущ, япэIуэкIэ ита классикхэм хаша лъагъуэм Бэлагъы Любэ ирикIуэу. Ар усакIуэ телъыджэщ». НэгъуэщI усакIуэ, критик Переяслов Николай адыгэ бзылъхугъэм мыпхуэдэу хужиIащ: «Бэлагъы Любэ и «Гуащэнэ» романыр (урысыбзэкIэ щызэрадзэкIым «Царская любовь» фIэщыгъэцIэр игъуэтащ) щIэщыгъуэщ. СызэреплъымкIэ, тхыгъэм абы щызэфIигъэуващ адыгэ лъэпкъым и гъащIэ щIэнгъуазэр». Бэлагъым и IэдакъэщIэкIхэм щыщу «Гуащэнэ» романым и гугъу тщIынщи, ар щIитхам и щхьэусыгъуэмрэ абы щIыхуэкIуамрэ теухуауэ къыщеупщIкIэ, а тхыгъэр зэритхын хуейр псэкIэ зыхищIауэ зэрыщытар и жэуапу къет. «Сэ сылирикщ, тхыдэм епха Iуэхугъуэхэр къестхэкIыну сфIэфIу жысIэнкъым.

Ауэ мыр стхын хуейт. Шынагъуэт тхыдэм сытекIыу щытыкIэхэм ятемыхуэу романыр сыухуэныр. Ауэ сэ псэкIэ, лъыкIэ зыхэсщIэт урыс пащтыхь гуащэ Марие и образыр тхыдэ напэкIуэцIхэм пхэнжу къызэрыгъэлъэгъуэжар. Мы тхыгъэр щыстхым куэду сылэжьащ: дэфтэр, тхылъ гъунэж щIэсплъыкIащ. Сэ къысщхьэпащ Урысейм и пащтыхь гуащэ хъуа Гуащэнэ къыздэхъуа, здагъэса Къэбэрдейм сыкъызэрыхъуар. Пэжщ, Марие щыпсэуамрэ сэ сызыхэпсэукI зэманымрэ илъэсищэхэр я зэхуакущ. Арами, адыгэ хабзэм и купщIэм зихъуэжакъым, «Уэркъ Хабзэ»-м сыщыгъуазэщ, ар къызгуроIуэ», — жиIат Любэ. Тхэным къыдэкIуэу мы бзылъхугъэ гъэщIэгъуэныщэр продюсер IэщIагъэми хозагъэ. Апхуэдэщ «Пленница гор», «Черкес», «Любовь на фейсбуке» фильмхэр, нэгъуэщIхэри. Бэлагъы Любэ куэд щIауэ хамэщIым щопсэу, иджыкIэ ар и унагъуэм щIыгъуу Великобританием щыIэщ. Арами, Любэ и Хэкур и гум илъ зэпытщи, ар илъэс къэс КъэбэрдейБалъкъэрым къокІуэ. «ЦIыху мэжэлIам ещхьу, кхъухьлъатэм сыкъызэриувыкIыу жьыбгъэм и мэр нэгъуэщIу къысщIехьэ, нэгъуэщIу зыхызощIэ.

А сыздэщыIэ, къыщыскIухь щIыпIэхэм я мэр нэхъ Iейуэ аракъым. Ауэ кхъухьлъатэм и бжэм сыкъиувыкIыу, си Хэкум и щIым сыкъыщытеувэм деж, си нэпситIыр
къожэх. Хэкум и хьэуам и мэр нэгъуэщIщ си дежкIэ, IэфIщ. Си тхылъхэр псори къэзыгъэщIыр а зыхэщIыкIращ. Ар апхуэдизу си псэм хохьэри, мис ар здызохь, спкърытщ, сропсэу. Зэзэмызэ, сигу щыхэщIхэм деж, билет къызощэхури сыкъолъэтэж. А гухэщIыгъуэр зыгъэхъуж хущхъуэр си Хэкум и хьэуаращ», — жеIэ бзылъхугъэм. ЖыIэпхъэщи, адыгэщIым и псэр пыщIауэ псэуащ Любэ и щхьэгъусэ, щэнхабзэм и узэщIакIуэ лъэрыхь, адыгэ лъэпкъыр литературэ тхыгъэхэмкIэ уафэгум изыхьа тхакIуэ, хамэщI къыщыхъуа адыгэлI Къандур Мухьэдин. Ар цIыхубэм къыщацIыху «Кавказ» трилогиемкIэ, «Последняя охота», «Кабардин», «Балканская история» романхэмкIэ, «Черкес» фильмымкIэ. Зэщхьэгъусэхэм къуитI къащIэхъуащ – Алимрэ Казбекрэ. Апхуэдэу, нэхъыжь Алим Лондон и консерваторэ нэхъыщхьэ дыдэм, «Royal College of Music»-м щеджащ.

Ар зэчиишхуэ зыбгъэдэлъ скрипачщ. НэхъыщIэ Казбек «Харроу» еджапIэр, Лондон дэт университетым щиIэ Cass Business School жыхуиIэр къиухащ, бзэпс зытелъ IэмэпсымэхэмкIэ зэпеуэхэм я лауреатщ. Бэлагъы Любэ къигъэщIа щэнхабзэ проектхэр мащIэкъым. Абыхэм ящыщщ Щэчы (Сочи) Дунейпсо кинофестивалри (SIFFA). Ар къэгъэщIыныр Любэ и гум щриубыдар 2016 гъэрат. «Абы щхьэусыгъуэ хуэхъуар Урысейм хуэгъэзауэ хъыбар мыхъумыщIэхэр дэнэ лъэныкъуэкIи ягъэIу зэрыхъуарат. Зыри жумыIэу ущысыныр ауи мыхъун Iуэхут. Апщыгъуэм сегупсысащ мы къэхъукъащIэхэм япэщIэтын, Урысейм щыпсэухэм я пщIэр хэутэн езмыгъэщIын ухуэн зэрыхуейм. Апхуэдэу, кинофестивалыр къызэгъэпэщын гукъэкIым сыхуэкIуащ. Ар медийнэ къару лъэщщ. Телевизорым, газетхэм, Интернетым къат къэрал хъыбархэм Урысейр «зэрымыхъумыщIэр» дапхуэдэу щумыгъэIуами, кинофестивалым Урысейм щытраха фильмхэр щагъэлъэгъуэнущи, пэжыр абыкIэ наIуэ пщIыфынущ.

Урысейр лIыщIыгъуэкIэрэ дунейпсо щэнхабзэм и щапхъэу щытащ: музыкант, къэфакIуэ, балеринэ дапщэм утыкушхуэхэм пщIэ къыщалэжьа! Мыр политикэ организацэкъым, дэ ди унэтIыныгъэр щэнхабзэращ, ауэ ди Iэщэр киномрэ макъамэмрэщ», — жеIэ Любэ. Гупсысэ куу зиIэ, къэухь лъэщ зыбгъэдэлъ Бэлагъы Любэ хамэщI щыпсэуми, фIыщэу илъагъу Хэкум и гум деж щыхуиухуа абгъуэр псэупIэ хуищIри, щIыпIэ жыжьэм здришащ. Арагъэнщ Темзэ псы Iуфэм адыгэбзэр жьым ирихьэжьэу щIыщхьэщыIукIри…

Зыгъэхьэзырар ГЪУКIЭКЪУЛ Иринэщ