Мы тхыгъэмкIэ гулъытэ хуэтщIыну дыхуейщ адыгэ лъэпкъым къытхэкIа творческэ цIыху къызэрымыкIуэхэм ящыщ, бард уэрэджыIэ, ауаныщI, усакIуэ ЩАУЭ Тимур СулътIан и къуэм. Тхьэмахуэ кIуам артистым игъэлъэпIащ илъэс 60 зэрырикъуар.
Ищхьэ щIэныгъэ куу зиIэхэм захибжэну фӀэмыфӀми, Тимур хужыпIэ хъунущ гъуазджэм сыт щыгъуи щIэщыгъуэнэкIэ бгъэдэту. Абы имыджаIауэ аракъым. АтӀэ, музыкальнэ училищэм практикэ щыIэу, макъамэм и щэхухэм захигъэгъуэзащ, итIанэ хуэм-хуэмурэ гитарэ еуэфу зигъасэри, Черкесск къалэм пионерхэм я Унэу дэтым уэрэдымрэ макъамэ IэмэпсымэмрэкIэ и ансамблым хыхьащ. Къыхиха ӀэщӀагъэр и адэ-анэм ягу ирихьыщэтэкъыми, и адэр къыщIэнэкӀащ: «СыткIэ ухуэныкъуэ абы, Iэпэпшынауэ?» – жери.
1981 гъэм курыт еджапIэр къиуха нэужь, Тимур щIотIысхьэ Ставрополь дэт мединститутым. Иужьрей еханэ курсым хэсу, и лъакъуэр екъутэжри, илъэс ныкъуэкIэ ар жыпсым хэлъу къекIухь. КъыщыщIам теухуауэ етх «Я себе сломал Ногу» зыфIища и япэ уэрэдыр.
ЩӀалэм мединститутым щӀэныгъэ зыщригъэгъуэтауэ, и лъахэм игъэзэжын хуей щыхъум, Зеленчук район сымаджэщым дохутыру щылэжьэну ягъакӀуэ. АрщхьэкӀэ, станицэм псэупIэ щимыгъуэту, Ипщэ Архъыз щопсых, и лэжьапIэм километр 25-кIэ пэIэщIэу. Совет зэманым щыгъуэ ищхьэ еджапIэ къэзухахэр лэжьапIэ здагъэкIуам илъэсищкIэ Iутын хуейуэ хуагъэувт. Ауэ Щауэр, имыгугъэххэу, и IэнатIэм илъэс пщыкIутIкIэ пэрытащ.
А пIалъэм къриубыдэу урысыбзэкIэ еус «Къуажэ цIыкIу» жыхуиIэ уэрэдыр, абыкIэ 1995 гъэм Самарэ къалэм щекIуэкIа Грушинскэ Урысейпсо фестивалым и Лауреат мэхъу. И гур утIыпщарэ хуиту и IэщIагъэм ирилэжьэн щIедзэ 1999 гъэм, зыр зым кӀэлъыкӀуэу уэрэдхэр къыдегъэкӀ.
Щауэ Тимур 2002 гъэм Москва областым хыхьэ Дубнэ къалэм мэкуэшыж. Ирегъажьэ ди къэралым и щIыпIэ зэхуэмыдэхэм концерт къыщитын, макIуэ Америкэм и Штат Зэгуэтхэми, Канадэми, Журтейми, Нидерландхэми. Ар сатирэмрэ гушыIэмрэкIэ «Золотой Остап», «Шансон года 2003», «Достойная песня 2003», «Золотое перо Руси 2007» саугъэтхэм я Лауреатщ.
Тимур и Ӏэдакъэ къыщӀэкӀа «Уэрэдхэм я мызакъуэу…» тхылъым мыпхуэдэу итщ:
«Сэ Черкесск сыкъыщыхъуащ 1964 гъэм бадзэуэгъуэм и 14-м, Кавказым и къурш лъагэхэм я лъабжьэкIэ къыщетӀысэкӀа къалэ мыинхэм ящыщ зым. Сыкъызы-хэкIа унагъуэр интернациональнэщ, си адэр — адыгэщ, си анэр — нэгъуейщ. Си адэшхуэ Джамил, муслъымэн нэсым зэрихабзэу, фызиплI иIауэ щытащ: адыгэуи, абазэуи, урысуи, къэрэшейуи. ПщIэ яку дэлъу, зэзэгъыу зэдэпсэуащ.
НэгъуэщI си адэшхуэр, Азэмэт-Джэрий, Дзэ Хужьым хэтхэм я фэ зраплъу 1933 гъэм зэхэзехуэн ящIахэм яхэтащ. Хэкум ирашри, дэIэпыкъуэгъуншэу къэна ди нанэ, и закъуэпцIинэ сабииплIыр къиIэтыну и пщэ къыдохуэ, абы ищIыIужуи, ипIыну къещтэ зеиншэу къэна зы пкъыуэ щIалэ цIыкIу. Куэд дэмыкIыу колхозым къыхахуж, политикэ зэхэзехуэн ящIам зэрищхьэгъусэр къыпаубыдри.
Гувауэщ къыщысщӀар Щауэхэ адыгэ уэркъ лIакъуэхэм языхэзу зэрыщытыр. Ди нэхъыжьхэм ар къыщIытщабзыщIри гурыIуэгъуэт. Си щхьэгъусэм, куржы лъэпкъым щыщым, ауан дыщищI къэхъут: «Адыгэр щхьэлтетмэ – уэркъщ», – жиIэурэ. Къыдэфыгъуэу арагъэнт. Пэж дыдэу, щхьэл иӀэт си унагъуэм, Зеикъуэ къуажэм. Хэт ищIэн, си ныбжьыр хэкIуатэмэ, ди нэхъыжьхэм яIыгъауэ щыта щIыгу-хэри, щхьэлри зэфIэгъэувэжыным и ужь сихьэнщи, зи пащIэшхуэр хьэжыгъэм хужьу исея щхьэлтету къуажэм сыдэсынщ…»
Тимур и адэшхуэ Джанибеков Абдул-Хьэмид, цIыху къызэрымыкIуэт, нэгъуей лъэпкъым и узэщIакIуэт, тхакIуэт, тхыдэджт, IуэрыIуатэджт. Астрахань губернием абы еджапIэ къыщызэIуихауэ щытащ Iэщыхъуэ шэджэлъаджэхэм (къулейсыз) я бынхэр урысыбзэм хуригъэджэн и мураду. Журнал къыдигъэкIт, тхылътедзапIэми и редактор нэхъыщхьэт. Абы и пьесэхэмкIэ спектакль мащIэкъым Астрахань театрым игъэувар. Иджырей нэгъуей алыфбейр зэхэзыгъэувари аращ.
УэрэджыIэм и дадэхэр псэууэ илъагъун и насып къихьакъым, ауэ и нанэхэр и нэгу къыщIохьэж хъарпшэру. Зыр — Iэминат — тэтэрщ, адрейр — Хьэлимэт — адыгэщ. ЗэрыжаIэжымкIэ, Тимур илъэсищ щыхъуам, адыгэбзэр къыIурылъэлъу псалъэу Хьэлимэт игъэсат.
Щауэ СулътIан — инженер-конструктору, къэхутакIуэу и гъащIэ псом лэжьащ. Тхылъу щIиджыкIам и куэдагъым гъуни-нэзи иIэтэкъым. Апхуэдэхэм ящыщщ «Кристаллографие», «ЩIыбжьэхэмрэ гъудэбадзэхэмрэ», «Ноосферэ», «Теоретическэ физикэ», «КъызэфIэувэжыныгъэм и тхыдэ» жыхуиIэхэр.
«Ди адэр хуабжьу жыжьэрыплъэт. Зэуэ «дыкъыхихут» си шынэхъыжьымрэ сэрэ мыхъумыщIагъэ гуэр щытIэщIэщIэкIэ. Зэгуэдгъэпми, къыдэуэн щыгъэтыжа, и Iэ зэи къытхуиIэттэкъым. Шахмат дыджэгуу дигъасэт, щIэныгъэ пэжым теухуауэ зыкъомым дыщигъэгъуазэт.
Гуманитар щIэныгъэмкIэ ди анэм пэхъун диӀэтэкъым. Абы МГУ-р къиухщ, аспирантурэм щеджэри, диссертацэ лэжьыгъэри пхигъэкӀат. ТхыдэмкӀэ, бзэмрэ литературэмрэкӀэ Къэрэшей-Черкесым и щӀэныгъэ-къэхутакӀуэ институтым и унафэщӀу лэжьащ. Жылагъуэ Ӏуэхузехьэт, депутатт, дапщэщи цӀыхум зэрыщхьэпэнт зэригъэзахуэр… ФӀыуэ илъагъут дэӀэпыкъуэгъу хъуныр, гу щабэт, цӀыхугъэшхуэ зыхэлът. Си анэмрэ абырэ псэуху зэхуахьэсу щытащ тхылъ гъэщӀэгъуэнхэр, си къуэш нэхъыжьымрэ сэрэ иужькӀэ къэдгъэщхьэпахэр», – и адэ-анэмрэ и сабиигъуэр зэрекIуэкIамрэ игу къегъэкӀыж уэрэджыӀэм.
Апхуэдэ унагъуэ хъарзынэм ахьмакъыу укъитэджыкӀ хъурэ. Тимур дэгъуэу еджэти, мединститутым щӀыхьэныр зыуи къехьэлъэкӀакъым. И щӀалэгъуэм щы-къуейщӀеяи къэхъуащ, ауэ закъыкӀэригъэху-тэкъым еджэнкӀэ. КВН-м щыджэгуныр, уэ-рэд жыӀэным зетыныр, щӀалэгъуалэ фестивалхэм хэтыныр – дэтхэнэри студент гъащӀэм щыщ Ӏыхьэт.
Лэжьэну Зеленчук щагъэкӀуам, Тимур унагъуэ ищӀагъэххэт. И щхьэгъусэмрэ и сабий къэхъуагъащӀэмрэ игъусэу япэхуным ар щопсэу псыкӀи, псыижыпӀэкӀи, хьэку-кӀи къызэмыгъэпэща унэжь цӀыкӀу гуэрым. Ахэр здэжей пэшыр ягъэплътэкъым, дзыгъуи щIищIауэ щIэст. Унагъуэр гугъу ехьу зэрыпсэур къуажэ администрацэм нагъэсыжри, унафэ къахьащ Зеленчук обсерваторэм и лэжьакӀуэхэр здыщӀэс унэм зы пэш хъу фэтэр къыщратыну.
1996 гъэм Щауэ Тимур «Москва и щхьэгъубжэхэр» зэпеуэм ирегъэхь и уэрэдхэр зытет кассетэ, Урысейм и къалащхьэм гу къыщылъатэнкӀэ мэгугъэри. ИкӀи щыуэкъым. УвыӀэгъуэ имыӀэ мэхъу и концертхэм, альбом хуатхын щӀадзэ, радиом, телевиденэм ираджэ зэпыт…
Тимур и шынэхъыжь Мурати Дубнэ къалэм дэсщ. И ӀэщӀагъэкӀэ дохутыр-психиатрщ. Артистым пыгуфӀыкӀыу игу къегъэкӀыж и къуэшымрэ езымрэ я сабиигъуэр: «СыцӀыкӀуу зэ дэгъуэу сикъуат Мурат. Схуэфащэт, ауэ дерс хэсхащ абы игъащӀэкӀи. Ар сэ псомкӀи къызэфӀэкӀыу солъытэ».
ЛЫХЬ Тимур
