ХъыбарегъащIэ-телекоммуникацэхэр къэзыгъэщхьэпэурэ щIэпхъаджагъэ зылэжьхэм бэнэныгъэ ядегъэкIуэкIыным мыхьэнэшхуэ иримыту къанэкъым Къэрэшей-Черкес Республикэм къэралкIуэцI IуэхухэмкIэ и Министерствэм. КиберщIэпхъаджагъэхэр, телефон къэгъэпцIэныгъэхэр кIуэ пэтми куэд мэхъури, хабзэхъумэ къулыкъухэм я нэIэ щIагъэкIкъым зэран къэзыхь программэхэр хэIущIыIу зыщIхэмрэ цIыхум и щэхухэр къэзыутIэсхъхэмрэ, абы къыхэкIыуи, ену я щIэныгъэм хагъахъуэ, технологиефIхэр къагъэIэрыхуэ. — Телефон гъэпцIакIуэхэм нобэ дызрагъэувэ щытыкIэ шынагъуэхэм дагъэтхьэусыхапэ. ЩIэпхъаджащІэхэр махуэ къэси пылъщ ди хэкуэгъухэм я социальнэ напэкIуэцIхэм, банк картэхэм зэрихьэ бжыгъэхэр къыщIэгъэщыным. Уеблэмэ телефонкIэ зыпащIэурэ къэрал унафэщI къулыкъущIэу загъэув, дзыхь зыхурагъэщIу зыхуейр къыпахын я гугъэу…
— Нэгъабэ IT и лъэныкъуэкIэ щIэпхъаджагъэу 2298-рэ къызэрыщIэдгъэщам (2023 гъэм 1439-кIэ нэхъ мащIэт) къегъэлъагъуэ иджырей технологиехэм шынагъуэу къахьыр. Мыбдежым гу щылъытапхъэщ а хабзэкъутэныгъэхэм щыщу 1380-р телефонкIэ къызэрагъэхъуам, дэ ттеухуауэ Интернетым илъыр зэми зэ зыгуэрым къигъэщхьэпэу, ди жып къызэриуэнкIэ хъунум. КъинэмыщIауэ, социальнэ зэпыщIэныгъэхэм къыщыщIэдгъэщащ хабзэкъутэныгъэ 2403-рэ. Апхуэдэ утыкухэм деж цIыхур пцIыIуэпцIышэхэм къыщагъапцIэкIэ, Интернетым гурыщхъуэ зыхууигъэщIу укъонэ. Уасэ зэрат электроннэ бэзымкIэ хабзэкъутэныгъи 132-рэ къызэрыщIэдгъэщари жыIэпхъэщ. — Ди республикэм сыт хуэдэ телефон къэгъэпцIэкIэхэра щынэхъыбэр? — Мы зэманым пцIыIуэпцIышэхэм я дэтхэнэ Iуэхури зэраублэр телефонкIэщ. Бзаджэнаджэхэр фIырыфIкIэ къыпкIэрыкIынукъым уи уней дэфтэрхэр зрамыгъащIэу, уи ахъшэ пфIамышхыу. Абыхэм зыкъыщыппащIэкIэ, загъэув банк е къэрал IуэхущIапIэ гуэрым щылажьэу, полицэм е ФСБ-м хэту, мыдэ зы гузэвэгъуэшхуэ къызэрыпщыщIар уи фIэщ ямыщIмэ ямыдэу. Махуэ къэси ди хэкуэгъухэр тхьэусыхэу полицэм къокIуалIэ, электрокъарур зэзыгъэзахуэ компанэм и лэжьакIуэхэм къагъэпцIэну зэрыпылъам иригумэщIу. ТелефонкIэ къайпсалъэ электрик нэпцIхэм къыжраIэри зыщ: «Уи махуэ фIыуэ! Нэпсалъэр Энергосбытым и лэжьакIуэщ. Уи унэм хэт электросчетчикыр тхъуэжу, зэгурыIуэныгъэ щIэрыщIэу зэдэтщIыжын хуейщ». АдэкIэ цIыхур къагъэгугъэ зыщIыпIи мыкIуэу, онлайн щIыкIэу и Iуэхур зэрыхузэрагъэзэхуэжынумкIэ. ИкIи, и нэхъыбэм деж, хьэрэмыгъэ зыкIэлъызэрахьэр удэрэщхъуарэ жыIэщIэу къагъанэри, абы и телефоным щIэпхъаджащIэхэм къыхуагъакIуэ смс-кодхэри, и уней дэфтэрхэм я бжыгъэхэри тыншыбзэу къыпкърах. — Апхуэдэ щIэпхъаджагъэхэр къыщIэбгъэщыну тынш? — Дэ нэхъри гугъу дызыдехьыр Интернетыр мэIухум хуэдэу къэзыгъэщхьэпэхэращ. АтIэ, киберщIэпхъаджащIэр километр мин бжыгъэкIэ ппэIэщIэу щыщыткIэ, зэман куэд пфIехь
абы и цIэ-унагъуэцIэр cэтей къэщIыным. ХъыбарегъащIэ технологиехэмкIэ 2024 гъэм хабзэкъутэныгъэу къыщIэдгъэщар процент 27-рэ мэхъу. А гъэлъэгъуэныгъэр ди хэгъуэгум и дежкIэ зэрымыиныр къыдгуроIуэри, тхузэфIэкI къэдмыгъанэу ем дыпэщIэтщ. Ди къалэн нэхъыщхьэхэм ящыщ зыщ хабзэхъумэ къулыкъухэмрэ жылагъуэмрэ хъыбаркIэ зэрызэхъуажэ хъун бэз тэрэз къызэгъэпэщыныр. Дэ, телефон гъэпцIакIуэхэм дащыпэщIэткIэ, дыхуейт республикэм щыпсэу дэтхэнэми и гуащIэ Iыхьэ къытхилъхьэмэ фIы къызэрихьынур, езыми нэхъыфIу зэрызихъумэжыфынур къыгурыIуэну. Дызэкъуэувэмэщ хэт и гукъеуэри щызыхэтщIэнур, къыщIэдмыгъэщыф щIэпхъаджагъэхэм щIэх-щIэхыу кIэ щаттыфынур. — Ди щIэджыкIакIуэхэр щыбгъэгъуэзамэ хъунут гъэпцIакIуэхэм зэрызыщахъумэну Iэмалхэм… — Япэрауэ, набдзэгубдзаплъэу фыхущыт фи мынэIуасэхэм къыват чэнджэщхэм. ТелефонкIэ зыкъыфпызыщIам жиIэр фIы гуэру, ауэ зэгъэхъулIэгъуейуэ къыффIэщIа, шэч хэлъкъым, ар бзаджэнаджэм фхуигъэувыну игъэхьэзыр къапхъэнщ. Апхуэдэм фыгузавэу фи щэху евмыхьэлIэ, фызихуэдэри жевмыIэ. Телефоным «смс» къыщыфхуэкIуэкIэ феплъ ар щыуагъэншэрэ гъэхуауэ тхамэ. ПцIыIуэпцIышэ куэдым урысыбзэр куууэ ящIэкъыми, къабзэу зэрытхэным пылъкъым. ИнтернеткIэ къыфхурагъэхь сатущIапIэхэм, хуэIухуэщIэхэм хужаIэр зэвмыгъэщIауэ къэвмыгъэщхьэпэ. Социальнэ зэпыщIэныгъэхэм щывгъэлажьэ напэкIуэцIхэм фызэрихьэ цIэхэр, бжыгъэхэр фхъуэж зэпыт, ахэр нэхъ гугъуу зэхэфлъхьэхун нэхъыфIщ. ФыкъагъэпцIамэ е фыкъагъэпцIэнкIэ гурыщхъуэ щыIэмэ, зывмыIэжьэу зыпыфщIэ щIыпIэкIэ фызэхьэлIа хабзэхъумэ къулыкъум. Зи уней дэфтэр зыхъумэжыфым телефон гъэпцIакIуэхэр къебгъэрыкIуэфынукъым. Фысакъ, адрейхэри сакъыну къыхуевджэ! — Тхьэм уигъэпсэу! УЗДЕНОВЭ Евгение, КъЧР-м и МВД-м и пресс-къулыкъу
Больше на Черкес хэку
Подпишитесь, чтобы получать последние записи по электронной почте.
