ТекIуэныгъэ Иным хуэусахэр

Хэку зауэшхуэм ТекIуэныгъэр къыщызыхьахэм я фэеплъыр зыгъэщыпкъэ, щIэблэр блэкIам хэзыгъэгъуазэ икIи зыущий Iуэхугъуэ дахэу щытащ тхьэмахуэ кIуам Къэрэшей-Черкесым и Къэрал Лъэпкъ библиотекэм щызэхэта пшыхьыр. Тхылъ хъумапIэм зы гъи дэмыкIыу и гулъытэр хуеунэтI хэгъуэгум щыпсэу лъэпкъхэм литературэ, гъуазджэ я лъэныкъуэкIэ къахэкIа, зи цIэр жыжьэ зыгъэIуа нэрыбгэ щIыхьыбэхэм.

Мэлыжьыхьым и 3-м библиотекэм и зэхуэсыпIэ пэшым кърихьэлIащ адыгэ лъэпкъым и фIыр, и дахэр утыку ихьэныр нобэ гъащIэ къалэн зыхуэхъуа цIыху IэпщIэлъапщIэхэр. «Фэеплъми тхылъым псэ къыIуегъэкIэж» зыфIаща литературэ-макъамэ пшыхьым и лъабжьэу щытащ зауэр зэриухрэ илъэс 80 мы гъэм зэрырикъур гъэлъэпIэныр. ГукъэкIыж гуапэхэмкIэ щызу щыта дауэдапщэм хэтащ КъЧР-м и ЦIыхубэ ЗэIущIэм (Парламентым) и депутат, Дунейпсо АдыгэХасэм и вице-президент, республикэ Адыгэ Хасэм и тхьэмадэ Аслъэнхэ Алий, КъЧР-м тхыдэ-щэнхабзэмрэ щIыуэпсымрэкIэ и музей-къуэдмэзым иджырей тхыдэмкIэ и къудамэм и унафэщI Жэгуэтэн Иринэ, КъЧР-м и цIыхубэ тхакIуэ, Абхъаз АССР-м щIыхь зиIэ и артист Абдокъуэ Маталио, Акъ Мухьэрбэч и цIэр зезыхьэ адыгэ драмэ театрым и унафэщI ЕмкIуж Андзор, театрым и лэжьакIуэхэр, «Черкес хэку» газетым и редактор нэхъыщхьэ Абидокъуэ Люсанэ зи пашэ журналист гупыр.

СССР-м и ЛIыхъужь Хьэбэч Умар и цIэр зезыхьэ Къэрэшей-Черкес педколледжым и студентхэр, республикэ къалащхьэм дэт курыт еджапIэхэм щIэсхэр, ахэр адыгэбзэмрэ литературэмрэкIэ езыгъаджэхэр. Хэку зауэшхуэм и зэманым адыгэ лъэпкъым щыщу тылым хуэлэжьахэм ятеухуауэ щытащ Жэгуэтэн Иринэ игъэхьэзыра «Псоми зэгъусэу ТекIуэныгъэр къагъэгъунэгъуащ» доклад убгъуар. — Тылым и лэжьакIуэхэм зауэм щыгъуэ къагъэлъэгъуащ я псэ емыблэжу, зытет гъуэгум зы мэскъалкIи бийм яхутемыкIыу, ящымышынэу зэрыщытар. Ахэращ къызэрымыкIуэ щытыкIэхэм япхыкIыу ТекIуэныгъэр къытхуэзылъэщар, я къару щымысхьыжу гугъу зыщрагъэхьащ заводхэм, совхозхэм, сымаджэщхэм, щIэныгъэ лабораторэхэм, фронтым щыIэхэр зыхуэныкъуэ псомкIи къызэрагъэпэщу. ЗэуапIэм итахэм ТекIуэныгъэм хуащIа хэлъхьэныгъэр, тылым яйм нэхърэ, зыкIи нэхъ лъахъшэу тхужыIэнукъым. Апхуэдэ адыгэлI хахуэхэм ящыщ зым и цIэр къисIуэнщ. Ар гуащIэдэкI нагъыщэ зыбжанэм я кавалер, комбайнер-тракторист IэкIуэлъакIуэ тIощIым нэблагъэ зыгъэса инжыджышхуэдэс Мамбэт Алимщ.

1941 гъэм, къуажэм щыщу япэу фронтым ар щыIуагъэхьам, и ныбжьыр илъэс 41-м итт. Алим Мысырбий и къуэм къыхуагъэфэщащ «ГуащIэдэкI хахуагъэм папщIэ» медалитIымрэ «Хэку зауэшхуэм и тылым и лэжьакIуэм» медалымрэ. Щхьэхуэу сыкъытеувыIэну сыхуейт сэ сызыщалъхуа Хъумэрэ къуажэм. Мы жылэм щыщу зауэм хэта цIыху 227-м щыщу 57-м къагъэзэжыну я насып къихьакъым. Брест быдапIэр яхъумэкIэрэ фронтым IукIуэдащ ДыщэкI Рэшид, Дзэмыхь Исмэхьил сымэ. Сталинград зэхэуэм хэтащ Ещэр Iэубэчыр, Куэблхэ Хьэ лымрэ Борисрэ. Хэкум и хъумакIуэхэм япIэкIэ къуажэ Iуэхухэр я пщэ къыдэхуащ ныбжьыфI итхэм, бзылъхугъэхэмрэ балигъыпIэ имыувахэмрэ, — къыхигъэщащ Жэгуэтэн Иринэ. КъЧР-м щIыхь зиIэ и артисткэ Думэныщ Лианэ пшыхьым щигъэзэщIащ «Не забывайте подвиг солдата!» уэрэдыр, адыгэ театрым и актерхэу Мамыжь Хьэзрэт, Шорэ Мэрянэ, КIэм Ася, Шыбзыхъуэ Щэмел сымэ къеджащ ди адыгэ тхакIуэусакIуэхэм я Iэдакъэ къыщIэкIа зауэ усэ нэхъыфIхэм. «Черкес хэку» газетым и редактор нэхъыщхьэ Абидокъуэ Люсанэ къызэхуэсахэр щигъэгъуэзащ лъэпкъ печать СМИ-м зауэм хэтахэм ятеухуауэ игъэкIуатэ лэжьыгъэшхуэм. — Нобэ дызыхэт дауэдапщэм мыхьэнэ ин зэриIэр къыхэслъытэкIэрэ, сыкъытеувыIэну сыхуейт ди газетым Iута нэхъыжьыфIхэм ящыщу зауэм щыIа цIыху хахуэхэм, зи лIыхъужьыгъэр къэрал нагъыщэ лъагэхэмкIэ къыхагъэщахэм. Адыгэм къыхэкIа тхакIуэ-фронтовик щхьэмыгъазэхэр итащ зауэкIэ щызэхыхьэ щIыпIэ жыжьэхэм. Зэи тщыгъупщэнукъым дэ ахэр, икIи, сэ къызэрыслъытэмкIэ, абыхэм я фIыщIэшхуэ хэлъщ зауэр щекIуэкIа илъэсхэм лъэпкъ литературэм и пщIэр къэIэта зэрыхъуам. Ипэ махуэм щегъэжьауэ ахэр хуэлэжьащ фронтым, тылым щыIэхэм я гукъыдэж къэIэтыным, фIым хуэзыущий художественнэ псалъэкIэ цIыхубэм дэгуэшэным, — жиIащ Абидокъуэ Люсанэ. Ди лъэпкъым и нэхъыжьыфIу къытхэт Абдокъуэ Маталио и адэм теухуа гукъэкIыж жыжьэхэмкIэ щигъэзэжым, пэшым щIэсауэ хъуар къигъэгумэщIащ, гу лъумытэну щыттэкъым абы къиIуэтэжым игу къызэрызэфIигъэзэрыхьам, IупщIу имыцIыхуж и адэр хуримыкъуу къызэрытэджар и макъым къыхэщт. Маталио и адэр Сталинград и Iэгъуэблагъэм щекIуэкIа зэхэуэхэм язым хэкIуэдащ 1942 гъэм, абы и гъащIэр щIитащ Хэкум и хуитыныгъэмрэ и пщэдеймрэ. ИлъэситI нэхъ темыкIыу и анэр абы щыкIэлъыкIуэжым, ар ипIыжыну къыхудэхуащ и адэмкIэ и нанэм. «ТекIуэныгъэ Иным хуэусахэр» тхылъыр тегъэщIапIэ ящIри библиотекэм и лэжьакIуэхэм ягъэхьэзыращ Хэку зауэшхуэм хэта адыгэ тхакIуэ-усакIуэхэм ятеухуа «Фэ фщыщ зыри тщыгъупщэнукъым!» зи фIэщыгъэцIэ видео нэтыныр, «Адыгэ лъэпкъым и тхыдэ напэкIуэцIхэм дриплъэжкIэрэ», «Адыгэ тхакIуэ-фронтовикхэр», «Абыхэм я сатырхэр — лъэпкъым и псэщ» жыхуиIэ тхылъ гъэлъэгъуэныгъэр. Пшыхьым жыджэру зэрыхэтам папщIэ, Черкесск дэт е 9-нэ, е 16-нэ гимназиехэм адыгэбзэмрэ литературэмрэкIэ я егъэджакIуэхэу Щэнджатэ Маргаритэрэ Иуан Маринэрэ ФIыщIэ тхылъхэр хуагъэфэщащ. Апхуэдэ къабзэу я цIэр ираIуащ усэ къеджэнымкIэ творческэ пшыхьыр зыгъэдэха еджакIуэ цIыкIухэм: Джатэжь Арсен, Гъуэщокъуэ Дамир, Щохъужь Лие, Хьэкъун Маликэ, Братхэ Данэ, ГъукIэ Миланэ сымэ.

ЛЫХЬ Тимур