ПIэф ФуIэд: «Ноби сыеджакIуэщ!» — и илъэс 90-м

«Еджэн, еджэн, иджыри зэ еджэн», — апхуэдэ къыхуеджэныгъэм тету и гъащIэ псом псэуащ, нобэми къыддогъуэгурыкIуэ адыгэ лъэпкъым ди нэхъыжь, пщIэшхуэ зыхуэтщI егъэджакIуэфI ПIЭФ ФуIэд Ибрэхьим и къуэр. Мы махуэхэм ар илъэс 90 ирикъуащ.

Зи лэжьыгъэ IэнатIэми щыпэрыту, жылагъуэ Iуэхухэми щыжыджэру зи гъащIэ псор езыхьэкIа ПIэфым зэи IэщIыб ищIакъым и щIэныгъэм хигъэхъуэныр, зиужьыныр. ЕгъэджакIуэ ­IэщIагъэм къызэрыхуалъ­хуам и щыхьэтуи емышыжу цIыхубэр абы хуеущий, трегъэгушхуэ зэпыт. Адыгэ лъэпкъыр зыужьыныгъэ гъуэгум дытезышэнур – щIэныгъэр зэрыарар нобэми тегъэчынауэ къыхегъэщ, еджэным, щIэныгъэ зэгъэгъуэтыным, акъыл узэщIыныгъэм псэемыблэжу пылъыным лъэпкъыр къыхуриджэу.

ГъащIэр хуэфэщэну езыхьэкIа цIыхухэм ящыщщ ФуIэд. 1935 гъэм, гъатхэпэм и 27-м, Али-Бэрдыкъуэ къуажэм мэкъумэшыщIэ быныбэ унагъуэм къихъухьа щ­Iалэ цIыкIур сабийхэм я нэхъыжьт. Ари и щхьэусыгъуэу къыщIэкIынщ и гъащIэм къыдекIуэкI щэн нэхъыщхьэр — жэуаплыгъэ лъагэкIэ сыт ­хуэдэ Iуэхуми бгъэдыхьэныр, ар и кIэм нэгъэсыныр.

ПIэфыр 1942 гъэм къуажэ еджапIэм щIыхьащ. Классиблыр абдеж къыщиуха нэужь, Хьэбэз къуажэм дэт курыт еджапIэм е 8-нэ классым щеджэжащ. Абдеж щезыгъэджа егъэджакIуэфIхэм я фIыщIэр зэи хигъэкIуэдакъым ПIэфым. Еджэгъуэ илъэсым къриубыдэу, имыцIыхуа урысыбзэри фIы дыдэу ищIэу, еджапIэм щыпэрыт еджакIуэ нэхъыфIхэм хабжэу 1952 гъэм ар къиухащ.

1954 гъэм Черкесск къалэм дэт, илъэситI егъэджакIуэ институтым и фи­зико-математическэ факультетым щеджащ. Гугъуехьхэм къапикIуэту емыса ФуIэд хузэфIэкIащ еджэныр ехъулIэныгъэкIэ къиухын.

ЦIыхухъум и пщэрылъ нэхъыщхьэхэм языхэзыр — дзэм къулыкъу щищIэнри нэгъэсауэ зэфIигъэкIащ. Советыдзэм 1957 гъэм къыхэкIыжа нэужь, гуащIэдэкI лэжьыгъэр щиублащ Али-Бэрдыкъуэ курыт еджа­пIэм физикэмрэ математи­кэмрэкIэ и егъэджакIуэу. Лажьэурэ, Ставрополь къалэм дэт педагогическэ институтым и физико-ма­тематическэ факультетыр 1961 гъэм къиухыжащ. ПIэфым и гуащIэдэкI лэжьыгъэм сыт щыгъуи къыдэгъуэгурыкIуащ жылагъуэ, парт Iуэхухэри. 1961 гъэм ар хагъыхьащ КПСС-м. ЩIэныгъэфI зиIэ щIалэ жыджэрым абдежми зыкъыщигъэлъэгъуащ зэфIэкI лъагэ зыбгъэдэлъ IэщIагъэлI щыпкъэу.

1964 гъэм щегъэжьауэ, илъэситхукIэ КПСС-м и Хьэбэз райкомым полити­кэмкIэ и тхьэмадэу лэжьащ. Коммунист партым и Ищхьэ парт еджапIэр къыщиухыжащ Тэн-Iут-Ростов къалэм. Хьэбэз райисполкомым и унафэщIым и къуэдзэу щытащ 1976-1978 гъэхэм. А лъэныкъуэмкIэ и гупсысэ, и еплъыкIэ, и идео­логиехэм хуэпэжу лэжьыгъэ куэд къызэринэкIащ.

1978 гъэм щегъэжьауэ езыр здыщеджа Хьэбэз ку­рыт еджапIэм и унафэщI ящIащ. Абдеж щылэжьащ  илъэси 10-м нэскIэ. Районым и егъэджакIуэ пэрытхэу, еджакIуэ лъэрыхьхэу а еджа­пIэм къыщыщIигъэкIар ПIэфым и унафэщIыгъуэ пIалъэращ… ГъащIэм быдэу зи лъэр щыува IэщIагъэлIхэу, егъэджакIуэхэу, къу­лыкъущIэхэу, цIыху IэпэIэсэхэу мащIэ Хьэбэз еджа­пIэм апщыгъуэм къыщIигъэкIар?! Нэхъыбэуи ар зи фIыщIэу нобэми ялъытэр еджапIэм и унафэщI емышыжу щыта ПIэф ФуIэдщ.

1989 гъэхэм ПIэфым и Iуэху зэхэщIыкI лъагэр къыхалъытэкIэрэ, Хьэбэз район администрацэм цIыхубэ егъэджэныгъэмкIэ къу­дамэм и тхьэмадэу ягъэу­ващ. А IэнатIэм щылэжьащ илъэсым щIигъукIэ.

ПIэфыр дэнэ щымылэжьами, сыт хуэдэ IэнатIэ пэрымытами, ар жэуап­лыгъэ лъагэр зыхэзыщIэу, зи къалэнхэр нэгъэсауэ езыхьэкI IэщIагъэлIу щытащ. Абы и лэжьэгъухэр къечэнджэщу, зыхыхьа дэтхэнэ гупми и псалъэм пщIэ щиIэу, и гъэсэнхэр и жыIэм щIэту сыт щыгъуэ зэмани къекIуэкIащ.

Дэтхэнэ лэжьыгъэми псэемыблэжу пылъ ПIэфыр УФ-м тхыдэ щIэныгъэхэм­кIэ доктор Осадчий Иван и лъэIукIэ, ди республикэм къызэригъэпэщауэ щытащ «Российские учёные Советской Социалистической ориентации» Урысейпсо жылагъуэ зэгухьэныгъэм и къудамэр.

Къэрэшей-Черкесым щылажьэ «Союз реалистов» зэгухьэныгъэм илъэс бжыгъэкIэ и унафэщIу, нобэ­кIи ар и нэIэ щIэту егъэ­лажьэ ФуIэд. Еш жыхуаIэр имыщIэу гъащIэм жыджэру хэт ФуIэд езым зыхужиIэжыр зыщ: «сыеджакIуэу сыщытащ, нобэми сыеджакIуэщ». Абы къикIыр, ФуIэд нобэ къиджамкIэ, ицIыхумкIэ зэи арэзы ирихъуакъым, къиджари, ицIыхури куэду илъытэкъым, къытригъэ­зэжурэ Ленинрэ Сталинрэ я тхылъхэм йоджэж зэпыт. Езым зыкъызэриумысыжымкIэ, дапхуэдизрэ емы­джами, абыхэм я тхылъым нэхъыфI щIимыджыкIауэ къелъытэ.

Зи гур мыпсэху, зи лэжьыгъэкIи, зи гуащIэкIи псоми дэIэпыкъуэгъу яхуэхъуну пылъ ФуIэд иджыри япыщIащ егъэджакIуэхэм, къуажэ унафэщIхэм, райо­ным ит еджапIэхэм, ди редакцэм, пыщIэныгъэ быдэ деIыгъ КПРФ-м, мыувыIэу и тхыгъэхэр къытохуэ «Учительская газета», «Правда», нэгъуэщI газет, журнал куэдхэм.

И Iуэху еплъыкIэр сыт щыгъуэми гъэунэхуауэ, гъэтIысауэ цIыхум зэрабгъэ­дилъхьэнум, абы я сэбэп зэрыригъэкIыным хуэпаб­гъэ ФуIэд дэ, нэхъыщIэхэри дызэриущииным, дызэригъэгушхуэным, лъагъуэ тэрэзым дызэрыхуиунэтIыным хущIокъу.

ЩIэныгъэм, щэнхабзэм, егъэджэныгъэм, гъэсэныгъэм, жылагъуэ зэхущы­тыкIэхэр егъэфIэкIуэным, нэгъуэщI лъэныкъуэгъазэ куэдым щыгъуазэ ФуIэд и чэнджэщ сыткIи къыуихьэлIэфынущ. Абы и лэжьыгъэкIи и гъащIэкIи къызэринэкIа лъагъуэхэри, хузэфIэкIа ехъулIэныгъэхэри, къилъэща пщIэри и фIыщIэу плъытэ хъунущ, и гъащIэ гъуэгуэгъуу къыдекIуэкIа, ФуIэд и щхьэгъусэ Розэ.

«Сыт хуэдэ хъулъхугъэ лъэщым и щIыб къыдэтщ бзылъхугъэ…» — щIыжаIэри Розэ хуэдэ щхьэгъусэ щыпкъэт. Езы ФуIэди абы ехьэлIауэ жиIэ зэпытщ: «Сэ сыт схузэфIэкIами, абы къызэрыздиIыгъар, ар къызэ­рыскъуэтаращ щIысхузэфIэкIар». Жагъуэ зэрыхъущи, нэгъабэ унагъуэм яхэкIы­жащ унэгуащэ щабэр, губ­зыгъэр, унагъуэм и шхэп­су яIа Розэ. ТIуми я мылъку нэхъыщхьэу ялъытар я бынитIращ — Маридэрэ Мухьэмэдрэ. Япхъу Маридэ тхыдэ щIэныгъэхэмкIэ кандидатщ, педагогическэ щIэныгъэхэмкIэ докторщ, щIэныгъэшхуэ зыбгъэдэлъщ. Мухьэмэд — жылагъуэ лэжьакIуэ емышыжу щытащ, КПРФ-м жыджэру хэтащ, партым и Хьэбэз район къудамэм и унафэщIу щы­лэжьащ, и псэугъуэ дахэу, игъуэнэмысу дунейм ехы­жащ…

НобэкIэ ФуIэд и гъа­щIэр хуагъэдахэ зыгъэгушхуэ къуэрылъхуитIым: Ахьмэдрэ Маратрэ. Тхьэм я хъер куэд иригъэлъагъу!НэхъыщIэхэми нэхъыжьхэми ядекIуэкIыф цIыху Iущым, псэ къабзэм, акъы­лыфIэм дохъуэхъу къы­щалъхуа махуэмкIэ! ФуIэд Ибрагимович, уи илъэс 90-м узыхуэкIуам хуэдэу уузыншэу, гукъы­дэжрэ дэрэжэгъуэрэ уиIэу куэдрэ упсэуну!