Нарт эпосыр —джэгукIэкIэ

«Урысыем ыпс: лъэпкъхэм якультурэрэ яшэн-хабзэхэмрэ якъэухъумэн» зыфиIорэ лъэныкъомкIэ социальнэ проект дэгъоу къыхагъэщыгъ. Пстэуми анахь дэгъу хъущтмэ аужырэ едзыгъом къыгъэлъэгъощт. ДжэгукIэм ишIын творческэ купышхо дэлажьэ. Ащ итхьаматэр МКъТУ-м экономикэмрэ гъэIорышIэнымрэкIэ ифакультет ия 2-рэ курс истуденткэу Дана Киятова. Iэшъхьэтетэу купым иIэр профессорэу, экономикэ шIэныгъэхэмкIэ докторэу Iэшъынэ Марин. «Нарт эпосыр» зыфиIорэ видео джэгукIэри ащ игукъэкI.
Iэшъынэ Марин — экономическэ шIэныгъэхэмкIэ доктор, профессор: — Нарт эпосыр тэ еджапIэм щызэдгъэшIагъ. Ар видео джэгукIэм иплъхьэмэ гъэшIэгъон хъунэу слъытагъэ. Гъэсэныгъэм ылъэныкъокIэ укъекIуалIэмэ, мэхьанэшхо иI. Культурэм, шэнхабзэхэм якъэухъумэн фэлажьэ. Нарт эпосыр къапштэмэ, сюжет хьазыр, лIыхъужъэу хэтхэр дахэх, лъэгъупхъэх. ДжэгукIэм ипроект хэдгъэхьащтыр эпосым щыщ зы пычыгъо мыин. Иныжъым ытыгъугъэ машIор Саусэрыкъо къызэрэтырихыжьырэр ары.

Сэ сицIыкIугъом къыщегъэжьагъоу а пычыгъор пытэу сишIэжь къыхэнагъ. Нахьыбэри ащ фэнэIуас. ДжэгукIэм ишIын дэлэжьэщтхэм Iэшъынэ Маринэ бэрэ ахэплъыхьагъ. Нэбгырэ заули зэблихъугъ. Ау кIэухым джы проектым Iоф дэзышIэрэ ныбжьыкIэхэм къафэкIуагъ. Ахэр сурэтышIых, аниматорых, къэбарлъыгъэIэс технологиехэмкIэ, экономикэмкIэ факультетхэм яеджакIох. Купым итхьаматэу Дана Киятовам гъэрекIо Iоныгъом Маринэ ынаIэ тыридзагъ. Ригъэджэнэу къыфэкIогъэ ныбжьыкIэхэм ар ахэтыгъ ыкIи сатыу ихъухьаным къыдыхэлъытагъэу Нарт эпосым фэгъэхьыгъэ IофшIагъэ ыгъэхьазырыгъэу къычIэкIыгъ.

Дана Киятова — видео джэгукIэу «Нарт эпосыр» зыфиIорэм ишIын дэлэжьэрэ купым итхьамат: — Адыгэ республикэ гимназием сыщеджагъ. Адыгэ литературэмкIэ Нарт эпосыр игъэкIотыгъэу щыткIугъ. Ащ дэжьми ар сшIогъэшIэгъоныгъ. ЗэрэхъугъэмкIи, пкIэнчъагъэп. Джы мары ащ сыдэлэжьэнэу хъугъэ. ЕтIанэ, апшъэрэ еджапIэм ыпэкIэ программированиемкIэ ыкIи бухгалтериемкIэ гурыт сэнэхьат зэзгъэгъотыгъ. Ащи джы мары ишIуагъэ къысэкIыжьы. ТехнологиякIэхэр, шIыкIакIэхэр, нейрохъытыур джэгукIэм ишIын щытэгъэфедэх. ДжэгукIэм хэтыщт лIыхъужъхэр Дана Киятовам технологиякIэхэм, нейрохъытыум яшIуагъэкIэ псэ къапигъэкIэн фае.

Ащ тегъэпсыхьэ программэм джырэкIэ ащ Iоф дешIэ. Ащ фэшъхьафэу псэуалъэу, пкъыгъоу, шъуашэу лIыхъужъхэм ащыгъыщтхэм анэсыжьэу адэлажьэх. Ахэм ятарихъ теплъэ амыукъоным фэшI ащкIэ хэшIыкI зиIэ цIыфхэр упчIэжьэгъу ашIых. Проектым хэтэу адэлэжьэщт археологэу, АР-м и Лъэпкъ музей иIофышIэу Тэу Аслъан. Нарт къэбархэмкIэ, лIыхъужъхэмкIэ ар яIэпыIэгъу шъхьаI. Тэу Аслъан — АР-м и Лъэпкъ музей ишIэныгъэ IофышI, археолог: — Нарт къэбархэр нахьыбэмэ ашIэмэ нахьышIу, сыда пIомэ, тилъэпкъ къырыкIуагъэр зэкIэ ащ хэт. Гукъау нахь мышIэми, непэ адыгабзэкIэ еджэжьырэр макIэ. Видео джэгукIэм ишIуагъэкIэ ар ныбжьыкIэхэм ашIогъэшIэгъон пшIыныр нахь псынкIэщт. Дэгъу дэдэу агу къэкIыгъ. Джащ фэдэу джэгукIэм узыфэе бзэр къыщыхэпхышъунэу рахъухьэ. Урысыбзэр, адыгабзэр ыкIи Темыр Кавказым ис лъэпкъхэм яныдэлъфыбзэхэр. ДжэгукIэр ыкIэм нагъэсмэ, ар къызфэзгъэфедэн зылъэкIыщтхэмкIэ хэхэс адыгэхэм гугъэпIэшхо арапхы. Проектым дэлажьэхэрэм пэшIорыгъэшъэу зэрэрахъухьэрэмкIэ, зы нэбгырэ джэгукIэщт. ГущыIэм пае, у Саусэрыкъощт, Иныжъым упэуцужьыщт, машIор къытепхыжьыщт.

АМ: Марина, Саусэрыкъорэ Иныжъымрэ ятеплъэ сыд фэдэщта? АщкIэ сурэт хьазыр горэ жъугъэфедэщта? ЩыIэ сурэт горэ шъуштагъа?

— Ыпэм, ахэм ятеплъэ тшIын зэхъум, ары, хьазыр горэхэм салъыхъугъ. Ау сурэтышIэ пэпчъ ахэр зэфэшъхьафэу ежь иеплъыкIэкIэ къегъэлъагъо. Нарт эпосым зеджэкIэ зэрилъэгъоу ешIы. «Адэ ащыгъум сыда тэ арэущтэу зыкIэтымышIышъущтыр?» сIуагъэ. ТиныбжьыкIэхэм лIыхъужъыр непэ зэралъэгъурэр ябгъэшIымэ нахьышIоу слъытагъэ. Ау а зы уахътэм уукъонэу щымыт шапхъэхэр къыдалъытэзэ. Аниматорэу купым хэтым IэрышI акъылыр ыгъэфедэзэ 2D-кIэ ышIыгъэх. Данэ 3D-м иамалкIэ ахэм псэ къапигъэкIагъ. Шъыпкъэр пIощтмэ, бзэ шъхьаф а зэкIэм яI. Ау ныбжьыкIэхэм Iоф адапшIэ зыхъукIэ бэ зэогъашIэ. Нарт джэгукIэр Урысые зэнэкъокъоу «Инносоциум» зыфиIорэм пхырыкIыщтмэ шIэхэу къэнэфэщт. Гъэтхапэм и 17-м кIэух едзыгъор рекIокIыщт. ПэIудзыгъэ шIыкIэм тетэу Дана Киятовам ар къыгъэшъыпкъэжьын фае. ОсэшI купым ыгу рихьэу текIоныгъэ къызыдихыкIэ проектыр агъэцэкIэнэу амал агъотыщт. Ахъщэу къыкIэкIощтыр ащ ишIын пэIуагъэхьащт.

Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым щеджэхэрэм нарт лIыхъужъхэр зыхэтыщт видео джэгукIэ къаугупшысыгъ. «Обучение служением» зыфиIорэ программэм ар къыдыхэлъытагъ. Ащ ипроект Урысые зэнэкъокъоу «Инносоциум» зыфиIорэм хэлажьэ ыкIи икIэух едзыгъо нэсыгъ.
IофшIэгъэ 1305-мэ анахь дэгъоу къахахыгъэмэ ар ащыщ хъугъэ. «Урысыем ыпс: лъэпкъхэм якультурэрэ яшэн-хабзэхэмрэ якъэухъумэн» зыфиIорэ лъэныкъомкIэ социальнэ проект дэгъоу къыхагъэщыгъ. Пстэуми анахь дэгъу хъущтмэ аужырэ едзыгъом къыгъэлъэгъощт. ДжэгукIэм ишIын творческэ купышхо дэлажьэ. Ащ итхьаматэр МКъТУ-м экономикэмрэ гъэIорышIэнымрэкIэ ифакультет ия 2-рэ курс истуденткэу Дана Киятова. Iэшъхьэтетэу купым иIэр профессорэу, экономикэ шIэныгъэхэмкIэ докторэу Iэшъынэ Марин. «Нарт эпосыр» зыфиIорэ видео джэгукIэри ащ игукъэкI.
Iэшъынэ Марин — экономическэ шIэныгъэхэмкIэ доктор, профессор: — Нарт эпосыр тэ еджапIэм щызэдгъэшIагъ. Ар видео джэгукIэм иплъхьэмэ гъэшIэгъон хъунэу слъытагъэ. Гъэсэныгъэм ылъэныкъокIэ укъекIуалIэмэ, мэхьанэшхо иI. Культурэм, шэнхабзэхэм якъэухъумэн фэлажьэ. Нарт эпосыр къапштэмэ, сюжет хьазыр, лIыхъужъэу хэтхэр дахэх, лъэгъупхъэх. ДжэгукIэм ипроект хэдгъэхьащтыр эпосым щыщ зы пычыгъо мыин. Иныжъым ытыгъугъэ машIор Саусэрыкъо къызэрэтырихыжьырэр ары. Сэ сицIыкIугъом къыщегъэжьагъоу а пычыгъор пытэу сишIэжь къыхэнагъ. Нахьыбэри ащ фэнэIуас. ДжэгукIэм ишIын дэлэжьэщтхэм Iэшъынэ Маринэ бэрэ ахэплъыхьагъ. Нэбгырэ заули зэблихъугъ. Ау кIэухым джы проектым Iоф дэзышIэрэ ныбжьыкIэхэм къафэкIуагъ. Ахэр сурэтышIых, аниматорых, къэбарлъыгъэIэс технологиехэмкIэ, экономикэмкIэ факультетхэм яеджакIох. Купым итхьаматэу Дана Киятовам гъэрекIо Iоныгъом Маринэ ынаIэ тыридзагъ. Ригъэджэнэу къыфэкIогъэ ныбжьыкIэхэм ар ахэтыгъ ыкIи сатыу ихъухьаным къыдыхэлъытагъэу Нарт эпосым фэгъэхьыгъэ IофшIагъэ ыгъэхьазырыгъэу къы
чIэкIыгъ. Дана Киятова — видео джэгукIэу «Нарт эпосыр» зыфиIорэм ишIын дэлэжьэрэ купым итхьамат: — Адыгэ республикэ гимназием сыщеджагъ. Адыгэ литературэмкIэ Нарт эпосыр игъэкIотыгъэу щыткIугъ. Ащ дэжьми ар сшIогъэшIэгъоныгъ. ЗэрэхъугъэмкIи, пкIэнчъагъэп. Джы мары ащ сыдэлэжьэнэу хъугъэ. ЕтIанэ, апшъэрэ еджапIэм ыпэкIэ программированиемкIэ ыкIи бухгалтериемкIэ гурыт сэнэхьат зэзгъэгъотыгъ. Ащи джы мары ишIуагъэ къысэкIыжьы. ТехнологиякIэхэр, шIыкIакIэхэр, нейрохъытыур джэгукIэм ишIын щытэгъэфедэх. ДжэгукIэм хэтыщт лIыхъужъхэр Дана Киятовам технологиякIэхэм, нейрохъытыум яшIуагъэкIэ псэ къапигъэкIэн фае. Ащ тегъэпсыхьэ программэм джырэкIэ ащ Iоф дешIэ. Ащ фэшъхьафэу псэуалъэу, пкъыгъоу, шъуашэу лIыхъужъхэм ащыгъыщтхэм анэсыжьэу адэлажьэх. Ахэм ятарихъ теплъэ амыукъоным фэшI ащкIэ хэшIыкI зиIэ цIыфхэр упчIэжьэгъу ашIых. Проектым хэтэу адэлэжьэщт археологэу, АР-м и Лъэпкъ музей иIофышIэу Тэу Аслъан. Нарт къэбархэмкIэ, лIыхъужъхэмкIэ ар яIэпыIэгъу шъхьаI. Тэу Аслъан — АР-м и Лъэпкъ музей ишIэныгъэ IофышI, археолог: — Нарт къэбархэр нахьыбэмэ ашIэмэ нахьышIу, сыда пIомэ, тилъэпкъ къырыкIуагъэр зэкIэ ащ хэт. Гукъау нахь мышIэми, непэ адыгабзэкIэ еджэжьырэр макIэ. Видео джэгукIэм ишIуагъэкIэ ар ныбжьыкIэхэм ашIогъэшIэгъон пшIыныр нахь псынкIэщт. Дэгъу дэдэу агу къэкIыгъ. Джащ фэдэу джэгукIэм узыфэе бзэр къыщыхэпхышъунэу рахъухьэ. Урысыбзэр, адыгабзэр ыкIи Темыр Кавказым ис лъэпкъхэм яныдэлъфыбзэхэр. ДжэгукIэр ыкIэм нагъэсмэ, ар къызфэзгъэфедэн зылъэкIыщтхэмкIэ хэхэс адыгэхэм гугъэпIэшхо арапхы. Проектым дэлажьэхэрэм пэшIорыгъэшъэу зэрэрахъухьэрэмкIэ, зы нэбгырэ джэгукIэщт. ГущыIэм пае, у Саусэрыкъощт, Иныжъым упэуцужьыщт, машIор къытепхыжьыщт. АМ: Марина, Саусэрыкъорэ Иныжъымрэ ятеплъэ сыд фэдэщта? АщкIэ сурэт хьазыр горэ жъугъэфедэщта? ЩыIэ сурэт горэ шъуштагъа? — Ыпэм, ахэм ятеплъэ тшIын зэхъум, ары, хьазыр горэхэм салъыхъугъ. Ау сурэтышIэ пэпчъ ахэр зэфэшъхьафэу ежь иеплъыкIэкIэ къегъэлъагъо. Нарт эпосым зеджэкIэ зэрилъэгъоу ешIы. «Адэ ащыгъум сыда тэ арэущтэу зыкIэтымышIышъущтыр?» сIуагъэ. ТиныбжьыкIэхэм лIыхъужъыр непэ зэралъэгъурэр ябгъэшIымэ нахьышIоу слъытагъэ. Ау а зы уахътэм уукъонэу щымыт шапхъэхэр къыдалъытэзэ. Аниматорэу купым хэтым IэрышI акъылыр ыгъэфедэзэ 2D-кIэ ышIыгъэх. Данэ 3D-м иамалкIэ ахэм псэ къапигъэкIагъ. Шъыпкъэр пIощтмэ, бзэ шъхьаф а зэкIэм яI. Ау ныбжьыкIэхэм Iоф адапшIэ зыхъукIэ бэ зэогъашIэ. Нарт джэгукIэр Урысые зэнэкъокъоу «Инносоциум» зыфиIорэм пхырыкIыщтмэ шIэхэу къэнэфэщт. Гъэтхапэм и 17-м кIэух едзыгъор рекIокIыщт. ПэIудзыгъэ шIыкIэм тетэу Дана Киятовам ар къыгъэшъыпкъэжьын фае. ОсэшI купым ыгу рихьэу текIоныгъэ къызыдихыкIэ проектыр агъэцэкIэнэу амал агъотыщт. Ахъщэу къыкIэкIощтыр ащ ишIын пэIуагъэхьащт.

АНЦОКЪО Ирин

Post Views: 135