Лермонтов адыгэ гуащэм зэрепсэлъар

Хуабжьу си гуапэ хъуащ Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм къыщыдэкI «Адыгэ псалъэ» газетым и журналист, тхакIуэ Фырэ Анфисэ и тхыгъэмкIэ къыдигъэщIа хъыбар хъарзынэр — Нэгумэ Шорэ къызэралъхурэ илъэс 230-рэ зэрырикъуар
Адыгэ Академием зэригъэлъэпIар.
Ар фIы дыдэщ. Тхьэм игъэпсэу ар зигу къэкIахэр, езыгъэкIуэкIахэр. Ауэ зи лъэпкъым куэд хуэзыщIа цIыхумкIэ ар мащIэщ. Iэмал имыIэу Нэгумэ Шорэ и фэеплъыр адыгэ щIыналъэм къинэн хуейуэ къызолъытэ. Апхуэдэ IуэхуфIым
властым гулъытэ хуищIыпхъэщ. Си фIэщ хъур аращи, ар адыгэпсо Iуэхуу зэрыщытыр къэIэтыжын хуейщ. Анфисэ и тхыгъэм къыхегъэщ Нэгумэ Шорэ Урысейм и цIыхушхуэ куэдыр и ныбжьэгъуфIу, и нэIуасэфIу зэрыщытар. Абы и псалъэхэм я телъхьэу тхыдэм къыхэнар мащIэкъым. ИлъэситIкIэ Ленинград ищхьэ парт еджапIэм сыщеджати, Салтыков Щедрин и цIэр зезыхьэ библиотекэм Шорэм теухуа тхыгъэ куэдым сыщрихьэлIауэ щытащ. Нэгумэ Шорэрэ урыс
усакIуэшхуэ Лермонтоврэ зэныбжьэгъуфIу зэрыщытам теухуа тхыгъэ гъэщIэгъуэн «Петербургские новости» газетым къыщызгъуэтат. Тхыгъэм фIэщат «Адыгэ гуащэм сызэрыхуэзар». ИщIагъым щIэтщ М. Лермонтов. Тхыгъэр еублэ мыпхуэдэ псалъэхэмкIэ: «Адыгэхэм ятеухуа тхыгъэхэр стхыну гуращэ сиIэти, си ныбжьэгъу пэж, цIыху щыпкъэ Нэгумэ Шорэ селъэIуащ адыгэ цIыху гъэщIэгъуэнхэм саригъэпсэлъэну, гуащэхэм саIуигъэщIэну. Сэ зыбжанэрэ слъэгъуащ Бещто лъапэ щIэс къуажэм ипщ ХьэтIэхъущокъуэм и щхьэгъусэ гуащэр. Ауэ гъунэгъуу зэи слъэгъуатэкъыми, Шорэ селъэIуащ сыIуигъэщIэну.
— Ар зэфIэмыкIын Iуэхущ, ныбжьэгъу, — къызжиIащ абы. — Сыту? — сеупщIащ.
— Пщым и Iизыныншэу убгъэдыхьи, уепсалъи хъунукъым, — жиIащ.
— Апщыгъуэм дызэгъусэу пщым дегъэпсалъэ, —сыкъикIуэттэкъым. Къэдгъуэтащ пщыр, депсэлъащ, дышынапэурэ ды-
бгъэдэхьа щхьэкIэ, дыкъиущхьэкIуакъым, хуит дищIащ. Нэгумэ Шорэрэ сэрэ пэш зэлъыIуха гуэрым дыщрагъэблэгъащ, гуащэр къызэрытIущIэнум и хъыбарыр къыдагъэщIащ. ЩIыбагъыбжэр къызэIуихри адыгэ фащэ дахэр къекIуп-
су зыщыгъ зы бзылъхугъэ къыщIыхьащ. Сэ зэуэ сыкъыщылъэтри сыну зызгъэжат.
— Ар гуащэракъым, — къызэIущэшащ Шорэ. Куэд темыкIыу бжэщхьэIум къебэкъуащ иджыри зы бзылъхугъэ дахэ,
хъыджэбз дахитIи иужьым иту. Нэхъапэ къыщIыхьар ипэ иувэри, гуащэр здэтIысыну щIыпIэр иригъэ-
лъэгъуащ. Ауэ гуащэр шэнт щабэм бгъэдашами, мытIысу щытт. Шорэ аргуэру къызэIу-
щэщащ:
— ХьэщIэм хуит имыщIауэ тIысынукъым, — жиIащ.
Гуащэм зыхуэзгъазэриселъэIуащ си хьэтыркIэ тIысыну. ИтIани зэуэ етIысэхакъым. И гъусэу къыщIыхьа бзылъхугъэм гуа-
щэр игъэтIысри, бзылъхугъэхэр щхьэщыувэжащ. Си пащхьэм къитIысхьат
тхьэIухуд. Дыщэрэ дыжьынрэкIэ гъэщIэрэщIа и пыIэр апхуэдизкIэ къезэгъти, уеплъыфтэкъым. Морафэу
щыт щэкIым къыхадыкIа адыгэ фащэр налкъутналмэскIэ гъэщIэрэщIат, и бгы псыгъуэм къешэкIа дыщэ
бгырыпхымрэ и бгъэм къыдэщ щIыIунэ-щIыIущхьэмрэ узрагъэплътэкъым.
Си нэр тедияуэ адыгэ фащэм нэхъри игъэдахэ гуащэм сеплът. Зэрезгъэ-леищэм Шорэ гу лъитэри
къызэтIыркъащ. — Япэми слъэгъуат адыгэ фащэр зыщыгъ адыгэ бзылъхугъэ дахэхэр, ауэмыпхуэдэ дыдэу адыгэ фа-
щэм декIупэ срихьэлIатэкъым.
Сепсэлъэн щыщIэздзэм, нэхъри сымыгъэщIэгъуэн слъэкIакъым гъэсэныгъэу, Iэдэбу хэлъыр. Си упщIэхэм я жэуапыр и напIэхэр иридзыхыурэ къызитт. ЗгъэщIэгъуэпар бзылъхугъэхэм я щIыбыр къытхуамыгъазэу, я гупэр ди дежкIэ къэгъэзауэ щIыбкIэ икIуэтурэ зэрыщIэкIыжаращ…
Мы хъыбарыр Лермонтовым игъэщIэгъуапэу щIыпIэ куэдым щыжиIэжащ, Петербург къыщыдэкI газетхэмрэ журналхэмрэ трыригъэдзащ, адыгэ лъэпкъым и фащэр, и хабзэ дахэхэр цIыхубэм яхихьащ. Хъыбархэм къызэрыхэнамкIэ, Лермонтов гущIыхьэ Iей щыхъуат а гуащэ дахэ дыдэр, пщы Iущыр зыдэса къуажэр урысыдзэм зэригъэсар. ИкIи «Исмэил бей» поэмэр щитхым къуажэр къыхигъэщащ.

Давным-давно, у чистых вод Где по кремням
Подкумок мчится,
Где за Машуком день встаёт,
А за крутым Бештау садится,
Близ рубежа чужой земли
Аулы мирные цвели.
Гордились дружбою взаимной:
Там каждый путник находил
Ночлег и Пир гостеприимный.
Черкес счастливый и волен был.
Красою дивной за горами
Известны были девы их,
И старцы с белыми власами.
Судили распри молодых
Весельем песни их дышали
Они тогда ещё не знали
Ни золота, ни русской стали…
Нэгумэ Шорэ и гъащIэмрэ и лъэпкъым хуилэжьа Iуэхушхуэмрэ сыщыгъуазэкIэрэ, къызгуроIуэ Анфисэ лъэпкъ Iуэху щэджащэ зэрилэжьыр икIи фIыщIэ хэха хузощI. Шорэ дунейм щехыжым зэхиубла Iуэхур адэкIэ зыгъэкIуэтэн къыкъуэкIыну Тхьэшхуэм зэрелъэIуар дэтхэнэ адыгэмкIи и гъуэгугъэлъагъуэу щытын хуейуэ къызолъытэ. Ар дэ къызэ-
рыдщыгугъам хуэдэу дыкъыщIэкIыжмэ, Нэгумэ Шори хуэфащэ фэеплъыр хуэдгъэувыфынущ.
ДАУР Жэхьфэр