Iуэрытхым лъэпкъыр зэрешалIэ

Ди анэдэлъхубзэм ма­хуэ псори ейуэ щыт пэт­ми, махуэщI щхьэхуэ хуха­хауэ, гъатхэпэм и 14-м хэIэтыкIауэ, гулъытэ нэхъыбэ хуэтщIу ар догъэлъапIэ. МахуэщIым лъабжьэ хуэхъуар 1853 гъэм гъатхэ­пэм и 14-м Тифлис къалэм япэрей адыгэ Хьэрфылъэ тхылъ къызэрыдэкIаращ. Ар зи IэдакъэщIэкIыу щы­тар Бырсей Умарт, хьэрып тхыбзэмкIэ зэхэгъэуват.

Дэтхэнэ лъэпкъми езым и тхыдэ, и къекIуэкIыкIа, и щэнхабзэ иIэжщ. ИкIи ди блэкIа мыжыжьэм ури­плъэжмэ, ди тхыбзэм и къежьапIэр гъунэгъу ды­дэщ. Арами, жыIэпхъэщ тхыдэм елэжь щIэныгъэлIхэм къызэрахутамкIэ, адыгэхэм зэман жыжьэхэм, Синд къэралыгъуэм и лъэхъэнэхэм, зэрагъэпэщауэ, къа­гъэсэбэпу тхыбзэ зэраIар. Абы щыхьэт техъуэ сын,    хьэпшып, ятIагъуэм къыхэщIыкIа пхъэбгъу гъэщIэгъуэнхэр ди зэманым къэ­сащ. КъинэмыщIауэ, зи гугъу щIыпхъэу къыдолъытэ, хьэтхэм я къэралыгъуэм щыщу къэна тхыбзэри ди хамэу зэрыщымытыр. Сыту жыпIэмэ, щIэныгъэлIхэр хьэтхэм къащIэна тхыгъэхэм къыщеджэкIэ, IупщIу адыгэбзэр зэхыбох, къыбгуроIуэ.

Ауэ, жагъуэ зэрыхъущи, адыгэхэм къахудэхуащ за­уэ-банэ мыухыжхэм хэтын. Абыхэм я зэранкIэ яIэщIэ­хуа хъуащ тхыбзэ яIари…

Арами, цIыхур щыпсэукIэ зыужьыныгъэ лъагъуэм тетыпхъэщ. ИкIи а хабзэм тету, ХIХ лIы­щIыгъуэм адыгэхэм еджа­пIэ зыбжанэ къызэIуах, тхыбзэ зэхэлъхьэным цIыху зыбжанэ йоувалIэ. Алыфбейхэр зэрагъэпэщ лъэпкъым щыщ Нэгумэ Шорэ, Хъан-Джэрий сымэ, нэгъуэщIхэми.

НобэкIэ дгъэлъапIэ адыгэ тхыбзэм и махуэмкIэ дгъэ­зэжынщи, ар ищхьэкIэ къы-зэрыхэдгъэщащи, Бырсей Умар и цIэм ирапх. Мы адыгэ щIалэр щIэныгъэ куу зыбгъэдэлъа, гъащIэ гъуэгуанэ гугъу къэзыкIуа цIыхущ. И ныбжьыр илъэ­сибл фIэкIа мыхъуу ядыгъу­ри Тыркум ирашат. Ар къэ­зыщэхуа пащэм щIалэ цIыкIур акъылыфIэу зэрыщы­тым гу лъитэри, щIэныгъэ иригъэгъуэтащ. ИужькIэ и щIэныгъэм хригъэгъэхъуэну Бырсейр Франджым игъа­кIуэри, абы илъэсищым нэскIэ щеджащ. ЕджапIэр къиу­ха нэужь, Тыркум имыгъэзэжу и адэжь щIыналъэм къэкIуэжри, адыгэ алыф­бейм и ужь ихьащ.

Адыгэ тхыбзэм и Махуэр зэрагъэлъапIэ Iэмал-хэм языхэзщ Дунейпсо Адыгэ Iуэрытх зэрырагъэкIуэкIыр. Ар мы гъэм ебланэрейуэ онлайн, офлайн щIыкIэхэм тету къызэрагъэпэщащ.

Iуэрытхым и къалэн нэхъыщхьэр адыгэбзэм и пщIэр къэIэтынращ, абы теухуауэ щыIэ лъэпощхьэ­похэм лъэпкъым щыщхэми къулыкъущIэхэми гулъытэ яхуегъэщIынращ.

ЗэрыхуагъэфащэмкIэ, мы гъэм цIыху мин 12-м  щIигъу хэтащ «Адыгэ Iуэрытх»-кIэ зэджэ узэщIа­кIуэ акцэм. Къыхэгъэщыпхъэщи, ар Хэку зауэшхуэм ТекIуэныгъэр къызэрыт­лъэщрэ илъэс 80 зэрырикъу махуэщIым хуагъэфэщащ.

Iуэрытхыр адыгэхэр зы­щыпсэу щIыпIэ зэхуэмы­дэхэм къыщызэрагъэпэщащ. Абыхэм ящыщщ Къэрэшей-Черкесым хыхьэ районхэр, къалэхэр. Утыку нэхъыщхьэхэр щаухуащ Черкесск дэт, Байрамуковэ Хьэлимэт и цIэр зезыхьэ къэрал лъэпкъ библиотекэм, Ищхъэрэ-Кавказ къэ­рал академием, Карачаевск къалэм дэт, Алиев Умар и цIэр зезыхьэ КъЧкъУ-м.

Апхуэдэу, къалащхьэм дэт библиотекэ нэхъыщхьэм къеблэгъащ зи анэ­дэлъхубзэр фIыуэ зылъагъу, абы и мыхьэнэр къызыгурыIуэ, зыхэзыщIэ лъэпкъыпсэхэр. Абыхэм ящыщщ Къэрэшей-Черкес Республикэм и Iэтащхьэм и Администрацэм и унафэщIым и къуэдзэ Астэжь Франческэ, хэгъуэгум и ЦIыхубэ ЗэIущIэм (Парламентым) и депутатхэу Аслъэнхэ Алий, Щынахъуэ Кърым, Гуэнэ Игорь, республикэ Адыгэ Хасэм и Советым хэтхэу АфIэунэ Исмэхьил, Лъыс  Розэ, ди лъэпкъым и нэхъыжьхэм я Хасэм хэт Аслъэныкъуэ Рэмэзан, бзэ щIэныгъэлIхэу Къуэшырокъуэ Борис, Шыбзыхъуэ Светланэ, НИИ-м и унафэщI ЩакIуэ Ахьмэд, и лэжьакIуэхэр, «Черкес хэку» газетым, щэнхабзэм и лэжьакIуэхэр, педколледжым адыгэбзэмкIэ и егъэджакIуэр, студентхэр, нэгъуэщIхэри.

Iуэрытхым къеджа, да­уэдапщэр езыгъэкIуэкIа, «Черкес хэку» газетым и редактор нэхъыщхьэ Абидокъуэ Люсанэ къызэры­хигъэщащи: «А псоми адыгэбзэм и махуэм гулъытэ хуащIу Iуэрытхым щIеблэгъар — адыгэ лъэпкъым бзэр къыдекIуэкIыу, Iурылъу адэкIи къэгъуэгурыкIуэнращ».

— Мы гъэм Дунейпсо Адыгэ Хасэм ебланэ мы Iуэрытхыр къызэрегъэпэщ. Дуней псом щызэбгры-пхъа адыгэхэр мы Iуэхугъуэм хэтыну Iэмал яIэщ, гукъыдэж яIэ къудеймэ. Ди республикэми щIыпIэ зэхуэмыдэхэм Iуэрытхыр щатхынущ. Ди бзэмкIэ дызэрытхэфыр, ар зэрыдгъэ­лажьэр, абы пщIэ зэрыхуэтщIыр нобэ мы Iуэхугъуэ дахэмкIэ дгъэлъэгъуэнущ. Тхьэм псори иригъэфIакIуэ, Тхьэм ди бзэри ди лъэпкъри кърехъумэ! — жиIащ Iуэрытхым къеблэгъахэм фIэхъус ярихкIэрэ Дуней-псо Адыгэ Хасэм и тхьэма­дэм и къуэдзэ, ди республикэ Адыгэ Хасэм и тхьэ­мадэ Аслъэнхэ Алий.

КъинэмыщIауэ, Iуэрытхыр зытхыну гукъыдэж зыгъуэта, абы тегушхуа дэт­хэнэми видео-зэпыщIэны-гъэкIэ ДАХ-м и тхьэмадэ Сэхъурокъуэ Хьэутий за­къыхуигъэзащ. Абы къы­хигъэщащ Iуэрытхыр Къэ-бэрдей-Балъкъэрым, Къэрэшей-Черкесым, Адыгэ Республикэм, Краснодар, Ставрополь крайхэм, Москва, Санкт-Петербург къалэхэм зэрыщатхыр. КъинэмыщIауэ, бзэмкIэ ябгъэдэлъ щIэныгъэр ягъэунэхун, абы гулъытэ хуащIын мурадкIэ Тыркум, Щамым, Израилым, Иорданием щыпсэу хэхэс адыгэхэри мы хэкупсэ акцэм къызэрыхыхьар жиIащ. «Ди хабзэр, нэмы­сыр лъэпкъым зэи IэщIэмыхун папщIэ, ди адыгэбзэр дгъэбыдэн хуейщ. Нобэ едгъэкIуэкI Iуэхугъуэр лъэпкъым хуэщхьэпэну Тхьэм ищI!» — щIигъэбыдыхьы­жащ Сэхъурокъуэм.

Iуэрытхыр ятха нэужь, тхыгъэхэр adiga_hasa@mail. ru адресымкIэ ягъэкIуащ, ахэр щIэныгъэлIхэм щIа­плъыкIынущ. ИужькIэ, IуэрытхымкIэ къахьа нагъы­щэхэм дэтхэнэми www.in-tercircass.org сайтым деж щыгъуазэ зыхуищIыфынущ.

ГЪУКIЭКЪУЛ Иринэ