Хьэршымрэ ди хэгъуэгумрэ зэхамэкъым

1961 гъэм мэлыжьыхьым и 12-р ди къэралышхуэм, апщыгъуэм СССР-у щытам и мызакъуэу, зэрыдунейуэ и тхыдэм хыхьащ къызэрымыкІуэ къэхъукъащІэу. А махуэращ «Восток» корабль-спутникым цІыху ису япэ дыдэу хьэршым щыхыхьар, хьэршыщІым щытеувар. А махуэм къэралышхуэм и дэнэ къуапи, радио, телевиденэ, унэ уардэ, къулыкъущІапІэ, унагъуэ къызэрыкІуэ жыпІэми—дэнэкІи къыщыІут «Гагарин», «Хьэршым япэу цІыху лъэтащ», Хьэрш» псалъэхэр. Абы щегъэжьауи мэлыжьым и 12-р Урысейм космонавтикэм и Махуэу, Дуней псом—хьэршым цІыху щылъэта Махуэу ягъэлъапІэ.

Къэрэшей-Черкес Республикэм и тхыдэ гъуэгуанэм уриплъэжмэ,  наІуэу къыхощ хэгъуэгумрэ космонавтикэмрэ зэпыщІэныгъэ зэхуаІэу къызэрекІуэкІар. Абыхэм ущыгъуэзэныр дерсщ, ахэр щІэнгъуазэщ.

Республикэм и къалащхьэм и купсэ дыдэм итщ япэу хьэршым лъэта Гагарин Юрий и цІэр зезыхьэ, «пионерхэмрэ еджакІуэхэмрэ ЩэнхабзэмкІэ я Унэ»-кІэ зэджэу щыта, иджы «Дом детского творчества»-р. Иужьрей зэманым ар, илъащІэм щыщІадзэри и щхьэм нэгъунэ жыхуиІэу, зэрагъэзэхуэжащ, Гагарин и сурэтри дахэ дыдэу, уардэу къытещу ІуплъапІэ блыным традзэжащ. Унэм къыбгъэдэтщ япэ космонавтым и бюстри.

Къинэмыщауэ, иужьрей зэманым космонавтхэр ди хэгъуэгум къемыблэгъэжыщэми, (атІэ, иджы куэд хъуащ здэкІуэн, зыздагъэпсэхун, зыхэдэн-зыхэплъэныр), ипэкІэ Домбай, Тебэрды, Архъыз курорт телъыджэхэм космонавт цІэрыІуэхэр къакІуэурэ зыщагъэпсэхут. Апхуэдэу, ди хэгъуэгум илъэс зэхуэмыдэхэм къеблэгъауэ щытащ Совет Союзым и ЛІыхъужьхэр, лётчик-космонавтхэр: Ляхов Владимир, Георгий Береговой, Джанибеков Владимир.

Джанибеков Владимир щхьэхуэу дыкъытеувыІэнщ, хьэщІагъэ и лъэныкъуэ закъуэр мыхъуу, нэхъыбэкІи республикэм къыпыщІа зэрыхъуам тетщІыхьу. АтІэ, Джанибековым и щхьэгъусэр нэгъуей лъэпкъым къыхэкІа ди лъахэгъу, нэгъуей ІуэрыІуатэдж Джанибеков Абдул-Хьэмид и бынырылъху Лидэщ. Мыбдеж дыгъуэщауэ аракъым. ЗэрыжаІэмкІэ, космонавт цІэрыІуэм езым и унагъуэцІэр Крысинти, абы къыхэкІыу, е нэгъуэщІ щхьэусыгъуэми, ар ди зэхэгъэкІынкъым, и щхьэгъусэм и унэцІэр къищтащ.

1978 гъэм, Джанибековыр ди хэгъуэгум къэкІуауэ, Черкесск къалэми щыхьэщІауэ щытащ. Апщыгъуэм «ХытІыгу ЩхъуантІэ» паркым деж космонавтыр къалэдэсхэм щаІущІащ, абдеж «Черкесск щІыхь зиІэ и цІыху» щІыхьыцІэри хуагъэфэщауэ щытащ. Ди хэгъуэгум щыхьэщІам, Джанибековыр хьэршым зэ лъэтагъэххэу апхуэдэт. Иужьым иджыри зыбжанэрэ, псори зэхэту тхуэнейрэ хьэршым щыІащ.

1977 гъэри республикэмкІэ гуимыхуж хъуащ. АтІэ, къызэрыкІуэ Іуэху цІыкІут хьэршым япэ дыдэу гъуэгу пхызыша Терешковэ Валентинэ къыпхуеблэгъэныр?! Терешковэ ди курорт дахащэхэм къеблагъэри щыхьэщІауэ щытащ апщыгъуэм. Черкесск къалэдэс Коркмазовхэ Жэхьфаррэ Патярэ я сурэт гъэтІылъыгъэхэм щахъумащ Терешковэ Валентинэрэ лётчик-космонавт Волков Владислав къыщІэна фызабэ Людмилэрэ ябгъэдэту зытрагъэхауэ щыта сурэтыр.  

А къеблэгъэныгъэм къриубыдэу, бзылъхугъэ хьэщІэ цІэрыІуэхэр щыІащ ЕсэнтІыгу авиацэм и санаторэм, зыщаплъыхьащ, зыщагъэпсэхуащ Тебэрдыи, Домбаи, Маринскэ аузми, Мэрэ зыщагъэхьэщІащ, санэпс къыщІэжыпІэхэм санэ щефащ, хъыршын жыхуаІэр къацІыхуащ, кІуэаракъэ, гукІи, псэкІи, ІэпкълъэпкъкІи зыхащІащ кавказ хьэщІэгъафІэр зищІысыр.

Фронт зэныбжьэгъугъэ быдэр я гъащІэ псом зэдаІыгъащ, унагъуэкІи зэкІэлъыкІуэрэ зэрылъытэу къызэдекІуэкІащ Зеленчук районым щыпсэуа Биджиев СолътІан-Хьэмидрэ Совет Союзым и ЛІыхъужь, лётчик-космонавт, генерал-майор Береговой Георгийрэ.

ДызэреплъымкІэ, хьэршым епха апхуэдиз гукъэкІыж зы хэгъуэгу цІыкІум иІэныр щІыхьщ. Республикэми абы и къалащхьэми я махуэщІхэм дыщыхуэкІуэм, апхуэдэ тхыдэ къэхъукъащІэхэр щІэблэм едгъэцІыхуныр, дриплъэжыныр сэбэп мыхъумэ, зыуи зэранкъым.

Терешкова Валентинэ (сэмэгумкІэ), Волковэ Людмилэ (ижьымкІэ етІуанэращ) Коркмазовхэ ящІыгъуу.

ТУАРШЫ Ирэ