ДызэпызыщIэ лъэмыжыр быдэщ

Санкт-Петербург къалэм къикIри республикэм къеблэгъащ хьэщIэ лъапIэхэр.
Нэхъыщхьэу ахэр ди хэгъуэгум къезышэлIа Iуэхур — Ленинград блокадэм хиубыда сабийхэр беслъэнейдэсхэм зэрахъумауэ щыта тхыдэ къэхъугъэращ. Гупым я пашэу щытащ а блокадэм хэта, егъэджакIуэ, фотохудожник, «Вечно живые» хэгъуэгубэ жылагъуэ хэкупсэ зэщIехъееныгъэм и къызэгъэпэщакIуэ ЗИМНЕВЭ Иринэ Алексеевнэ.

Беслъэней къуажэдэсхэм ленинград сабийхэм яхуэгъэзауэ зэрахьа гуеигъэр зыфIэтелъыджэ хъуа бзылъхугъэр ещанэрейуэ ди хэгъуэгум къоблагъэ. Мы зэми, абы къыздишащ егъэджакIуэхэр, еджакIуэхэр, хэкупсагъэм зы ищIа гупышхуэ. ЗекIуэм и мурад нэхъыщхьэр — а зэман хьэлъэ дыдэм сабийхэр къезыгъэла адыгэ лъэпкъым гупым хэтхэр нэIуасэ хуэщIынырщ, адыгэ анэм и сыным я щхьэр хуагъэщхъынырщ.

ХэIэтыкIауэ гуапэу, адыгэм и хьэщIагъэр нэгъэсауэ зыхэпщIэу хьэщIэхэр беслъэнейдэсхэм ирагъэблэгъащ. Махъсымэрэ шыгъупIастэрэкIэ абыхэм япежьащ къуажэм и нэхъыжьхэр, КъЧР-м щэнхабзэмкIэ и министр Агырбэ Зураб, Хьэбэз муниципальнэ районым и Iэтащхьэ Тэмазэ Рэмэзан, Беслъэней къуажэ администрацэм и Iэтащхьэ Тхьэгъэпсэу Гарри, еджакIуэхэр, къуажэдэсхэр.

Министрым къеблэгъахэм фIыщIэ яхуищIащ ди хэгъуэгумрэ Санкт-Петербург къалэшхуэмрэ я зэпыщIэныгъэр зэрагъэбыдэм, тхыдэр хъума хъуным зэрыхуэсакъым папщIэ. Псом япэ ахэр бгъэдыхьащ щэнхабзэмкIэ Унэм и пщIантIэм дэт, зауэ операцэ хэхам хэкIуэда беслъэнейдэсхэм я фэеплъ пхъэбгъум. Абыхэм зэрахьа гуеигъэм щхьэщэ хуащIащ, иужьым адыгэ анэм и сыным екIуэлIахэщ. Мыбдеж хьэщIэхэм я пашэр къытепсэлъыхьащ къыщIеблэгъам и щхьэусыгъуэ нэхъыщхьэм. — Дэ тщыгъупщэнукъым 1942 гъэм адыгэ лъэпкъым, беслъэнейдэсхэм зэрахьа хахуагъэр. Ди къалэм и сабийхэр зэзышэлIа, иужькIи сабий унэм ямыгъакIуэу, хыфIамыдзэу, езыхэм яйм палъытэу зыпIа адыгэ анэхэр ди гум илъынущ. Дыхуейщ ар адэкIэ къытщIэхъуэхэми янэтхьэсыну.

Беслъэней щагъэува, адыгэ анэм и сыным хуэдэ къабзэ Санкт-Петербург къалэм зэрыдэтын хуейми фи лъэпкъэгъу, жылагъуэ Iуэхузехьэ Уэхъутэ Александррэ сэрэ зыкъом щIат дызэрытепсэлъыхьрэ. Мыбдеж щыслъэгъуар, ленинград сабийхэр зэрахъумауэ щытам теухуа тхыдэ хъыбарыр ди районым и Iэтащхьэм щыжесIэм, къыздищтащ сыныр гъэувын зэрыхуейр. ИкIи, Красногвардейскэ районым и 191-нэ еджапIэм деж ар щыгъэувынымкIэ арэзы техъуащ икIи щIыпIэ хъарзынэ щагъэбелджылащ. Си фIэщ мэхъу, фашист зэрыпхъуакӀуэхэм кърахужьа сабийхэр зэзубыдылIа анэхэм, зэман хьэлъэ дыдэм емыплъу, ахэр IэщIыб зымыщIа адыгэ лъэпкъым хуэфащэ щIыхьу зэрыщытынур, — жиIащ Иринэ Алексеевнэ.

ХьэщӀэхэм ящыщ еджакIуэ Шевцов Матвей абдеж къыщеджащ адыгэ анэм и сыным теухуауэ Чистяков Николай итха усэм. Ар абы апхуэдизкӀэ гъэхуауэ, гум хыхьэу къеджати, щIэдэIуахэм я нэпс къригъэкIуащ. КъыкIэлъыкIуэу, Сабанидзе Нино итха Беслъэней къуажэ» уэрэдыр кърагъэуащ. Блокадэр зыхэзыщIа, зи нэгу щIэкIа Зимневэ Иринэ иджыри зэ фIыщIи щхьэщи яхуищIащ беслъэнейдэсхэм. Бзылъхугъэм илъэгъуамрэ зыхищIамрэ къигъэлъагъуэу «Карачаево-Черкесия глазами петербурженки» тхылъи къыдигъэкIащ, сурэт гъэлъэгъуэныгъэхэри игъэхьэзыращ. Ленинград сабийхэр зэрагъэкIуэдам ехьэлIа хьэкумыр щекIуэкIым, Зимневэ къыщыпсэлъауэ щытащ, беслъэнейдэсхэм я хъыбарри абдеж щыжиIат.

— Ди эшелоным исахэм ящыщу зырыз гуэрщ псэужыр. КъэзыкIухьыфу къэнар сэ зыращ. Сэ къалэн зыщысщIыжащ сыпсэуху ленинград сабийхэм я хъыбарыр схъумэну, цIыхубэм янэсхьэсыжыну. Сэ жызмыIэмэ, нэгъуэщI жызыIэн щыIэжкъым. Фэеплъ сыныр здагъэувыну еджапIэм сэри сыщылэжьащ. Абыхэм хуитыныгъэ къыдата къудейкъым, атIэ а еджапIэм тхыдэр зэрыщыту зрагъэщIащ. Абы щеджэ сабийуэ хъуам ящIэ «Беслъэней» жыхуаIэр, адыгэхэм Ленинград щыщ сабийхэр зэрахъумар. ИкIи псори хуэхьэзырщ а сыныр гъэувыным. Ар зылъагъум «мыр сыт?», «сыт щIагъэувар?» жамыIэу, абы и мыхьэнэр къагурыIуэнущ, сабийхэр зыпIа адыгэ анэхэм я щIыхьыр яхъумэнущ, — дыщигъэгъуэзащ хьэщIэм.

Гупыр ягъэхьэщIа нэужь, беслъэней еджакIуэ цIыкIухэм хьэщIэхэм я нэгу зрагъэужьащ адыгэ къафэ дахэхэмкIэ, бэрэбэнауэхэм я зыкъэгъэлъэгъуэныхэгъэмкIэ. КъызэрыщIэкIамкIэ, хьэщIэхэми концерт программэ гъэщIэгъуэн ягъэхьэзырат. Мариинскэ театрым и актер Барбаков Игорь, нэгъуэщI уэрэджыIэ ныбжьыщIэхэм хэкупсагъэ уэрэдхэр жаIащ, усэ, балладэ къеджащ. ХьэщIэхэм Санкт-Петербуг теухуа тхылъхэр къуажэм тыгъэ къыхуащIащ. ЗэгурыIуащ я зэпыщIэныгъэр нэхъри ягъэбыдэну. Фигу къэдгъэкIыжынщи, Беслъэней щыщ еджакIуэхэр зэ яшагъэххэщ ди къэралым и ищхъэрэ къалэшхуэм. Ауэ иджы апхуэдэ зэкIэлъыкIуэныгъэр куэдкIэ нэхъыбэ зэрыхъунур, фэеплъ сыныр къыщызэIуахкIэ псори зэрырагъэблагъэр хьэщIэхэм къыхагъэщащ. Иринэ Алексеевнэ жиIащ къыщIежьа Iуэху нэхъыщхьэр ленинград сабийхэр зэрахъумауэ щытарами, гупым зэрамурадым ди республикэм и къалащхьэр илъэс 200 зэрырикъуамкIэ цIыхубэм яхъуэхъуну, Хэку зауэшхуэм зэхэуэхэр здыщекIуэкIа щIыпIэхэр зрагъэлъагъуну, республикэм и щэнхабзэ, гъуазджэ Iуэхухэм хэплъэну.

БОРЭНЫКЪУЭ Мадинэ