«Дунейм теткъым нэхъ лъапIэ, къэбгъэнэным лъэужь…»

Мы усэ сатырхэр и къыхуеджэны гъэу, уагъэплъыжьу пхыкIыу, Жьакуэ курыт еджапIэм фэеплъ пшыхь щекIуэкIащ. Ар теухуауэ щытащ адыгэбзэр щIалэгъуалэм егъэджыным, бзэм и дахагъымрэ и къулеягъымрэ цIыху бэм зыхегъэщIэным псэемыблэжу пылъа, и иужьрей хьэбэуэгъуэ нэгъунэ гъащIэ гъусэу къызыдекIуэкIа БАКIУУ Марие Исхьэкъ и пхъум. Пшыхьым хэтащ Хьэбэз район администрацэм егъэджэныгъэмкIэ и къудамэм и унафэщI Сидакъ Жаннэ, районым ит курыт еджапIэхэм адыгэбзэкIэ щезыгъаджэ егъэджакIуэхэр, БакIуу Марие и бынхэр, Iыхьлы гъунэгъухэр, ныбжьэгъухэр, лэжьэгъухэр. Къызэхуэсахэм пэублэ фIэхъус псалъэкIэ захуигъэзащ еджапIэм и унафэщI Хъубий Салимэ.

— Ди нобэрей пшыхьыр тедухуащ адыгэ лъэпкъым Iуэхушхуэ хуэзыщIа, адыгэбзэр зыхилъхьэ щымыIэу фIыуэ зылъагъуу, ар хъумэным, гъэбэгъуэным, дэтхэнэ цIыхуми гукIи-псэкIи фIыуэ егъэлъагъуным зи гъащIэ псор тезыухуа, псэемыблэжу телэжьа БакIуу Марие Исхьэкъ и пхъум. Ди пшыхьым щхьэщIэдзапIэ хуэтщIам къыгуэхыпIэ имыIэу епхащ а бзылъхугъэ угъурлым и гъащIи и гуащIи. Абы лъэужь дахэ, купщIафIэ щIылъэм къыщигъэнащ. Ар ди гъуэгугъэлъагъуэщ ноби, пщэдеи. Анэдэлъхубзэр, къызыщалъхуа лъахэр, къуажэр фIыуэ лъагъунымкIэ щIэблэщIэм и щапхъэщ ар, — а псалъэхэм кIи фэеплъ Iуэхум пэублэ хуищIащ. АтIэ, Марие и псэр къытхэплъэми, щIэтыншын, дэ дызэрыгушхуэн лъэужьщ абы щIылъэм къытринар. Уеблэмэ, нэхъ мыкIуэдыж псапэрэ фIыгъуэу цIыхум дунейм къытринэхэм ящыщу диным къелъытэ тхылъыр, щIэнгъуазэр. АтIэ, Марие къыщIэнащ щIэныгъэ публикацэ 17, егъэджэныгъэ методическэ пособэ 14, адыгэбзэмрэ литературэмрэкIэ тхылъи 5, монографиехэр, псалъалъэхэр, тхылъ-романхэр, повестхэр, публицистикэ лэжьыгъэхэр.

БакIуу Марие — Урысей Федерацэм егъэджэныгъэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэт, КъЧР-м щIыхь зиIэ и егъэджакIуэт, Урысейм и тхакIуэхэм я Союзым хэтт, Алиев Умар и цIэр зезыхьэ Къэрэшей Черкес къэрал педуниверситетым адыгэбзэмрэ абазэбзэмрэкIэ и филологие кафедрэм и доцентт, профессорт, егъэджэныгъэмрэ щIэныгъэмрэ илъэс 60-м зэрынэхьэс гуащIэшхуэ хуигъэтIылъащ. Апхуэдиз щIыхьыцIэми, и акъылыр, и къалэмыр зыхунэса лэжьыгъэшхуэхэми зыуи йомыхьэлIэну езыр цIыху къызэрыгуэкIт, псэ хьэлэлт, угъурлыт.

Марие зыпищIын щымыIэу фIыщэу илъагъут и къуажэр. «Си къуажэм и фэеплъу сыт щыгъуи си гум илъынущ нэхъыжь щIэблэ хахуэр. Ахэр — Хэкум зи гъащIэр щIэзытахэщ, абыхэм къащIэна фызабэхэщ, зауэнэужь илъэсхэм я бынхэр къаIэтыным, колхозыр зэфIагъэувэ жыным жьагъдэ ин езыхьэлIахэщ», — жиIэ зэпытт Марие.

Езыри зэрысабийрэ щIэхъуэпст и къуажэгъухэм я образхэр тхыгъэхэмкIэ, тхылъхэмкIэ игъэнэIуэфыным. АтIэ, ар къызэрехъулIам зыми шэч къытрихьэкъым. Марие и IэдакъэщIэкI къэс къыщыхощ зауэлIыр, гуащIэрылажьэр, адыгэ лъэпкъыр, адыгэ цIыхубэр, абы и хабзэр, и тхыдэр. «ГъащIэм и гъуэгу зэхэкIыпIэхэр», «МафIэ лыгъей», «Бзурэ пэт и хэкум щытепщэщ», «Алыхьым и лIыкIуэ», «ЛIыгъэр жьы хъукъым», «ЩIакхъуэ»… псори къыпхуебжэ кIынукъым. Тхылъ пычыгъуэхэмкIэ, усэхэмкIэ, уэрэдхэмкIэ, IуэрыIуатэхэмкIэ, къинэмыщIу БакIуум и къалэмыпэм къыщIэкIахэмкIэ еджакIуэхэм къызэхуэсахэр иджыри зэ ирагъэплъэжащ я къуажэгъум бгъэдэлъа зэчиишхуэм. Хуабжьу хуэкъулейуэ утыкум щагъэлъэгъуащ «МафIэлыгъей» тхылъым щыщ теплъэгъуэ-пычыгъуэр.

Ахъшэм кIыфIым ирихьэлIэу, акъыл балигъ хъуа, жьыи щIэи зэрыжаIэу, къуажэм дэсыр клубым щызэхуос. Iэпэ дэупIэ иIэкъым. Ауэ… сыт телъыджэ? Дэнэ щыIэ цIыхухэм я даущыр, щхьэ къэмыIурэ дыхьэшх, уэршэр, гушыIэ макъхэр, щхьэ за ущэхуа пшынэми пхъэцIычми? Псори гурыIуэгъуэ ящI утыкум къихьа Iэсхьэд дадэрэ и гъусэ лIитIымрэ, райкомым къикIа Залым сымэ. Хэку зауэшхуэм и хъыбар гуауэр цIыхубэм къыхагъаIуэ.

Ди хэку къыхэкIа шухэ! ЛIыгъэ зехьэпIэ дихуащ, Феуэ фашистхэу лъыгъажэм, Ди хэкум ахэр къепхъуащ. Тхъумэнщ ди бынхэр, анэжьхэр, Тхъумэнщ адэжьхэм я лъапсэр, Фашист лъэбжьанэм фIэтхынщи Хуит къэтщIыжынщ ди къуэшхэр!..

Аргуэру къуажэдэсхэр клубым къыщызэхуосыж. Зэхуэс хьэлъэт ар: цIыхухъухэр фронтым докI, анэхэм, щхьэгъусэхэм, шыпхъухэм, пхъухэм ахэр ягъэкIуатэ. Мис апхуэдэурэ пшыхьыр теплъэгъуэхэмкIэ гъэнщIауэ гъэщIэгъуэныщэу зэкIэлъыкIуащ. — Алыхьым иджыри зы гъащIэ къритауэ щытатэми, а бзылъхугъэр адыгэну ешынутэкъым, бзэр Iэпэдэгъэлэл зыщIхэр щилъагъукIэ «сыадыгэну сешащ» жэуэ иужьым жиIэрей хъуа пэтми.

ЩIэ блэр и анэдэлъхубзэкIэ зэрымыпсэлъэ жыфым, иджыну зэрыхуэмейм, балигъхэми урысыбзэм нэхъыбэу зэрызратым, зэрымытхэфым, къазэрыгурымыIуэм хуа бжьу иригумэщIт Марие Исхьэкъ и пхъур. И гъащIэ псор зытриухуа Iуэху мы тыншым къихьыр фIэмащIэт икIи нэхъ ри нэхъыбэж ищIэным сыт щыгъуи хуэпабгъэт. Ар хуейт и лъэпкъым, и бзэм хуиIэ лъагъуныгъэмкIэ адыгэ цIыху къэс дэгуэшэну, гукIэ, псэкIэ зыхригъэщIэну, — жаIащ пшыхьыр езыгъэкIуэкIахэм. А псалъэхэр БакIуу Марие и гуащIэм, и анэдэлъхубзэмрэ и лъэпкъымрэ хуиIа фIылъагъуныгъэ гъунэншэм и пщалъэщ, и гъащIэ, и гуащIэ гъуэгум и нагъыщэщ. Тхьэм жиIэ БакIуу Марие зыщIэхъуэпсар, къытхуигъэнар хэзымыгъэкIуэдэжын щIэблэ лъэпкъым сыт щыгъуи къыщIэхъуэну!