Ди пщэрылъ нэхъыщхьэр

«ТекIуэныгъэ» республикэ къызэгъэпэщакIуэ комитетым и зы зэIущIэм КъЧР-м и Iэтащхьэ Темрезов Рэшид къалэхэмрэ районхэмрэ я унафэщIхэм пщэрылъ яхуищIауэ щытащ тегъэчынауэ я нэIэм щIагъэувэну  хэгъуэгум фэеплъ сыну, къуэшыкхъэу итыр, абыхэм я картэ зэхагъэувэну, дэтхэнэми, зауэлIхэр здыщIэлъ кхъэхэми, я щытыкIэхэр щIаплъыкIыну, хуэныкъуэу къалъытэмэ, ухуэныгъэ, зэгъэзэхуэжыныгъэ, къэгъэщIэрэщIэжыныгъэ лэжьыгъэхэр иращIылIэну.

Зэрагъэзэхуэжыну фэеплъ сынхэм ящыщ хъуащ «Хэку –анэ» («Родина-мать») фIэщыгъэцIэр зезыхьэу Хьэбэз районым и Бэвыкъуэ къуажэм дэт комплекс щэджащэр.  ИкIи, къэухь ин зиIа лэжьыгъэхэм къриубыдэу, фэеплъ сыныр — къуэшыкхъэр, фIагъ лъагэ иIэу зэрагъэзэхуэжащ, хуэфащэ пщIэ хуащIу и теплъэр къагъэщIэрэщIэжащ: лъэсырызекIуэ гъуэгухэр кърагъэпкIыпкIащ, ихъуреягъкIэ бжыхьыщIэкIэ къаухъуреихьащ, къагъэнэхуащ. МетриплI зи лъагагъ сыным зэрыщыту еIэзэщIэжащ.

ФщIэн папщIэ: «Хэку-анэ»  фэеплъыр  — Хьэбэз районым и къэухьым ит комплекс нэхъ ин дыдэхэм ящыщщ.  Абы егъэщыпкъэ районыр фашистхэм къыщыIэщIагъэкIыжым зи гъащIэр хуитыныгъэм хуэзыгъэтIылъа совет зауэлIхэр.  Ар къызэIуахауэ щытащ 1967 гъэм. Абдеж щыщIалъхьэжат зауэлI 200-м зэрынэхьэс, 1943 гъэм щIышылэ мазэм нэмыцэдзэм пэщIэту зэхэуэ хьэлъэхэм хэкIуэдахэр.  Апщыгъуэм, етIуанэ гвардейскэ дивизэр къызэтезыгъэувыIэну ПсэукIэ-Дахэ къуажэм и Iэхэлъахэм советыдзэм къыпэуват, къебгъэрыкIуат фашист лъэсыдзэ батальонитIрэ «Эдельвейс» альпийскэ дивизэм и къыхэха дзэ пакIэхэм хэт, лъэрыжэкIэ бгыхэм щызекIуэ зауэлI щитIрэ. Апхуэдизу зэтегъэпсыхьауэ къапэщIэува пэтми, фашистыдзэр абдеж щызэхакъутауэ щытащ совет зауэлIхэм, ауэ езыхэми хэщIыныгъэу зауэлI 200-м щIигъу ягъуэтат. А бжыгъэм щыщу сэлэт 77-м я цIэхэр къапщытэжащ, ахэр фэеплъ сыным и пащхьэ щагъэува, «Никто не забыт, ничто не забыто» пхъэбгъум хэщIыхьащ. ЗэрагъэнаIуэмкIэ, нобэкIэ а фэеплъыкхъэм совет сэлэтми офицерми 300-м щIигъу щIэлъщ.

ИщхьэкIэ къызэрыхэдгъэщауэ, Къэрэшей-Черкес Республикэм и Iэтащхьэм къыбгъэдэкIа унафэмрэ пщэрылъымрэ щIэту, ТекIуэныгъэм и Илъэс 80-м ехъулIэу, зэгъэзэхуэжыныгъэфIхэр зращIылIа «Хэку-анэ» фэеплъ сыныр дауэдапщэ иным щIэту къызэIуахыжауэ щытащ.

Абы теухуа тхыгъэ кIэщI ди газет напэкIуэцIхэм къытехуащ. Ауэ нобэ дэ дыхуейщ а дауэдапщэр къызыпэкIуа, сыныр къыщызэIуахыжым къыщыпсэлъа, щыжаIа Iуэхугъуэхэм нэхъ убгъуауэ фыщыдгъэгъуэзэну.

ЗауэлIхэм я лъэIур ягъэзащIэу

«Зыкъысхуигъэзащ ди хэкуэгъу къулыкъущIэм — и ныбжьэгъухэм ящIыгъуу СВО-м зи зауэлI къалэнхэр щызыгъэзащIэ щIалэм… Япэ щIыкIэ, сыхуейщ фIыщIэ ин яхуэсщIыну урысей къулыкъущIэхэм, къызэрымыкIуэ лIыгъэрэ гуеягъэрэ, хэкупсагъэ къэзыгъэлъагъуэу Хэкур зыхъумэхэм, ди къэралым и Ищхьэ главнокомандующэм — ди Президентым игъэува къалэнхэр щIыхь хэлъу зыгъэзащIэхэм.

Дэтхэнэ зымкIи — апхуэдиз псэ къаруушхуэ зыхэлъхэмкIэ, зауэлI гуейхэмкIэ срогушхуэ, сроин! ТекIуэныгъэм и Илъэс 80-м ипкъ иту, мы илъэсым къриубыдэу, совет зауэлIым и сыт хуэдэ фэеплъ сынри абыхэм я щIыхьыр дгъэщыпкъэу зэдгъэзэхуэжынущ.

Ар — ди пщэрылъ, жэуаплыгъэ нэхъыщхьэщ… ЛъэIукIэ зыкъысхуэзыгъэза ди хэкуэгъу къулыкъущIэхэм жэрдэм къызахьэлIащ Бэвыкъуэ къуажэм дэт, Хэку зауэшхуэм щыгъуэ совет зауэлI 200-м щIигъум иужьрей увыIэпIэ здагъуэтыжа, «Хэку-анэ» къуэшыкхъэр иджыри зэгъэзэхуэжыныгъэфI зэрыхуэныкъуэмкIэ. ЖыпIэнурамэ, а фэеплъ къуэшыкхъэм зэгъэзэхуэжыныгъэфIхэр етщIылIауэ щытащ 2020 гъэм. Арами, иджы ар хуэныкъуэт ихъуреягъкIэ къэгъэщIэрэщIэжыным, зэIузэпэщ щIыным, щIыуэпс гъуэз ешэлIэным, сыныр къэзыгъэунэху уэздыгъэхэр гъэувыным.

ЩIалэхэр къэзгъэгугъащ а ухуэныгъэр, зэгъэзэхуэжыныгъэ лэжьыгъэхэр накъыгъэм (майм) и 9-м фIагъ лъагэ хэлъу зэрызэлъэщIэдгъэхьэнумкIэ. «Газпром-межрегионгаз Черкесск»-м и лэжьакIуэхэм щIыуэпс гъуэзыр къредгъэшэлIэнущ, иджырей зэманым тегъэпсыхьа, щIыпIэр къэзыгъэунэху пкъыгъуэхэр дгъэувынущ, ТекIуэныгъэм и Махуэшхуэм ехъулIэуи къызэIутхынущ, — жиIат апщыгъуэм къулыкъущIэхэм я лъэIум пэджэжу республикэм и лIыщхьэм.

Къэрэшей-Черкес Республикэм и Iэтащхьэм зэрыжиIауи, гуфIэгъуэ дауэдапщэхэм щIэту, ТекIуэныгъэм и Махуэшхуэм ехъулIэу, сыт и лъэныкъуэкIи къагъэщIэрэщIэжа «Хэку-анэ» фэеплъ къуэшыкхъэр къызэIуахыжащ.

А гуфIэгъуэ дауэдапщэм къекIуэлIат КъЧР-м и Правительствэм и тхьэмадэм и къуэдзэ Поляков Евгений, КъЧР-м и ЦIыхубэ ЗэIущIэм (Парламентым) и тхьэмадэм и япэ  къуэдзэ, депутат, «Зыуэ щыт Урысей» партым и хэгъуэгу къудамэм и секретарым и къуэдзэ Чеккуев Хъызыр, «Газпром межрегионгаз Черкесск»  ООО-м и генеральнэ унафэщI Дергачев Олег, Хьэбэз район администрацэм и Iэтащхьэ Жу Тимур, СВО-м и къулыкъущIэхэу Абдокъуэ Олегрэ Аккао Амиррэ, муниципальнэ власть къулыкъущIэхэр, зауэ зэхуэмыдэхэм я ветеранхэр, сабий, щIалэгъуалэ хэкупсэ организацэхэм я лIыкIуэхэр. «Мыужьых мафIэр къызыпахар Москва МынэIуасэ сэлэтым и хьэдэр здыщIэлъым щыпыгъэна мафIэращ, икIи ямыгъэункIыфIу къынахьэсащ ди хэгъуэгуми, къэралым и дэтхэнэ щIыпIэми. Нобэрей Iуэхугъуэр къызэрымыкIуэу мыхьэнэшхуэ зыкIуэцIылъ хэкупсэ акцэщ.

АбыкIи къэдгъэлъагъуэр совет сэлэтым Хэку зауэшхуэм щызэрихьа лIыгъэр игъащIэкIи тщыгъупщэ зэрымыхъунуращ, а тхыдэр къытщIэтаджэ сабийхэм Iэмал имыIэу ядгъэцIыхун зэрыхуейращ», — къыщыпсалъэм къыхигъэщат Чеккуев Хъызыр. Фигу къэдгъэкIыжынщи, «Хэку-анэ» фэеплъ комплексым зэгъэзэхуэжыныгъэфIхэр 2020 гъэм иращIылIауэ щытащ «Зыуэ щыт Урысей» парт къудамэми и дэIэпыкъуныгъэ хэлъу. ИкIи, апщыгъуэм, щIыуэпс гъуэзыр бжьамий зэпыщIэныгъэкIэ щIыпIэм кърашэлIат. А Iуэхур къызэфIэзыгъэкIар «Газпром газораспределения

Черкесск» IуэхущIапIэм и IэщIагъэрылажьэхэрат, метр 217-рэ зи кIыхьагъ, щIыуэпс гъуэзыр зрикIуэну бжьамийр яукъуэдийкIэрэ.

Жьыуэпсым и зэхъуэкIыныгъэхэм трагъэпсыхьащ щIыуэпс гъуэзыр къызэрыкIыну Iэмэпсымэхэр; хагъэуващ нагъыщэ нэхъыщхьэр — вагъуэр, зэтрагъэпсыхьащ хэзыгъанэ-зыгъэункIыфI-зезыгъакIуэ пкъыгъуэхэр. «Мыужьых мафIэм щIыуэпс гъуэз ешэлIэныр, абы сыт щыгъуи кIэлъыплъыныр — ди пщэрылъ нэхъыщхьэу, уеблэмэ пщIэшхуэ къытхуащIу жэуаплыгъэ къытхуащIа лэжьыгъэу долъытэ. Абы къыхэкIыу, щIыхь пылъу ар зэрыдгъэзэщIэным дыхущIокъу.

Ди щхьэр яхудогъэщхъ ди дадэшхуэхэм, зауэм хэтахэм, хэкIуэдахэм зэрахьа лIыхъужьыгъэм, мамыр гъащIэр къэзэуным я псэр зэрыхуагъэтIылъам. ДяпэкIи ди зауэлIхэм я фэеплъ сынхэм, комплексхэм щIыуэпс гъуэзыр ешэлIэнымкIэ лэжьыгъэр зэпыдгъэунукъым. МафIэр — лIыхъужьхэм я щIыхьымрэ фэеплъымрэ я нагъыщэщ, ахэращ щIэблэщIэм яIэщIэтлъхьэр», — жиIащ къыщыпсалъэм Дергачев Олег. «Ныбжьэгъухэ! Нобэ Хьэбэз районым щыпсэухэм нэIурыт ящыхъуащ мыхьэнэ куурэ фэеплъ мыкIуэщIрэкIэ гъэнщIа къэхъугъэшхуэ. АтIэ, къэралышхуэм и нэгъуэщI щIыпIэхэм щIызэщIэна мафIэхэм яхуэдэу, Бэвыкъуэ къуажэми щыпагъэна мафIэм игъэщыпкъащ Хэку зауэшхуэм совет цIыхубэм зэрихьа лIыхъужьыгъэр, зауэм хэкIуэдахэм я фэеплъыр, лIыхъужьыгъэкIэ гъэнщIа ди тхыдэ блэкIар.

Бэвыкъуэ къуажэм и купсэм ит «Хэку-анэ» фэеплъ къуэшыкхъэм щызэщIэна мафIэр — нобэ фэеплъыр зыхъумэхэм къабгъэдэкI фIыщIэщ, ТекIуэныгъэр къытхуэзылъэщахэм зэрахьа лIыхъужьыгъэр зыгъэщыпкъэщ, абыхэм яхуэтщI фIыщIэщ.

Си гум къикIыу фIыщIэ ин хузощI Къэрэшей-Черкесым и Iэтащхьэ Темрезов Рэшид, фэеплъ сын къуэшыкхъэр ТекIуэныгъэм и Махуэшхуэм щыхуэдгъэхьэзырым уасэншэ дэIэпыкъуныгъэкIэ зыкъызэрытщIигъэкъуам папщIэ.

Щхьэихауэ фIыщIэ яхузощI «Газпром» ПАО-м игъэзэщIа проектым папщIэ», — щыжиIащ и къэпсэлъэныгъэм Хьэбэз район администрацэм и Iэтащхьэм.

Фигу къэдгъэкIыжынщи, республикэм и лIыщхьэм «Хэку-анэ» фэеплъ комплексыр зэгъэзэхуэжынымкIэ лъэIур мазае (февраль) мазэм видео-зэпыщIэныгъэкIэ хуезыгъэзауэ щытар Бэвыкъуэ къуажэм къыщалъхуа, СВО-м щыIэ Абдокъуэ Олегрэ и ныбжьэгъу-къулыкъущIэхэмрэт. Гуапэ зэрыхъущи, лъэIур гъэзэщIа щыхъуа тхыдэ къэхъугъэм хэтын хузэфIэкIащ езы Олег, зыщалъхуа щIыналъэм къэкIуэжауэ щыIэу техуэри. 1977 гъэм Бэвыкъуэ къуажэм къыщыхъуа Абдокъуэ Олег Украинэм щекIуэкI зауэ операцэ хэхам хэтщ. Абы къыхуагъэфэщащ «За отвагу» медалыр, тIэунейрэ «Орден мужества», и цIэр къраIуащ II нагъыщэ зиIэ «За заслуги перед Отечеством» орденым и медалкIэ. Абы и адэшхуэ, 1926 гъэм къалъхуа Козленко Сергей Григорьевич Хэку зауэшхуэм хэтащ, I, II нагъыщэ зиIэ Хэку зауэшхуэ орденхэр, медаль бжыгъэкIэ и цIэр къраIуауэ щытащ.

СВО-м хэтащ, хэкIуэдащ Олег и щIалэ Абдокъуэ Леонид. Абы къулыкъу щищIэт  ХыфIыцIэ флотым и Кърым зауэ-хы базэм, «Саратов» десант кхъухь щэджащэм матрос-машинисту. 2022 гъэм бадзэуэгъуэм (июлым) и 19-м Урысей Федерацэм и Президентым къыдигъэкIа Унафэм ипкъ иту, Абдокъуэ Леонид (дунейм ехыжа нэужь) «Орден мужества» нагъыщэр къыхуагъэфэщащ. «Нобэ хуэдэ махуэм яхуэфащэ пщIэ яхудощI, я щIыхьыр доIэт Хэкум зи гъащIэр щIэзытахэм, лIыщIыгъуэ блэкIам щыIа нэхъ зауэ гущIэгъуншэу ялъытэ Хэку зауэшхуэм зи щхьэр щызыгъэтIылъахэм, зауэлIхэмрэ тылым щылэжьахэмрэ, мамыр гъащIэм дыщыпсэуну лъэкIыныгъэ къыдэзытауэ хъуам!

Ди къуажэгъухэми я пщIэр лъагэу зауэ гъуэгуанэ хьэлъэхэм ирикIуащ, фашизмэр гъэкIуэдыным я хэлъхьэныгъэшхуэрэ зэфIэкIрэ хуагъэтIылъащ. Илъэс дапщэ темыкIыжами, ди пщэрылъ нэхъыщхьэщ зауэм и дерсхэр тщымыгъупщэныр, абы хэкIуэда лIыхъужьхэм я фэеплъыр тхъумэныр,  Хэкум зи псэр щIэзытахэр дгъэлъэпIэныр.

Щхьэихауэ фIыщIэ ин хуэсщIыну сыхуейщ КъэрэшейЧеркесым и Iэтащхьэ Темрезов Рэшид и дэIэпыкъуныгъэмрэ и гулъытэмрэ папщIэ. ФIыщIэ яхуэфащэщ зыкъытщIэзыгъэкъуа, Бэвыкъуэ къуажэдэсхэм, Хьэбэз районым щыпсэухэм, Газпром IуэхущIапIэм… А псоми я фIыгъэщ «Хэку – анэ» фэеплъ сыныр уэздыгъэкIэ зэрызэщIэгъэнар, зэрызэщIэлыдэр.

А мафIэр игъащIэкIи блэнущ ди къэкIуэнур нэхурэ дахэрэ хъуным зи щхьэр хуэзыгъэтIылъа ди хэкуэгъулIыхъужьхэр ди гум изымыгъэхуу, тщызымыгъэгъупщэу. Нобэ, ди адэшхуэхэм я пIэм диувауэ, си ныбжьэгъукъулыкъущIэхэм сащIыгъуу, Хэкум и хьэлэмэтхэр щызохъумэ СВО-м. Дызыщалъхуа щIыналъэм дыпэжыжьэ пэтми, фронтым дыIутми, дэ зыхыдощIэ дэтхэнэми къывбгъэдэкI унагъуэ хуабагъэр, псэ гуапагъэр, дэIэпыкъуныгъэр. Ахэр къытлъоIэс. ДэркIэ, къулыкъущIэхэмкIэ, фи псалъэхэм мыхьэнэшхуэрэ къару инрэ яIэщ.

ФIыщIэ псалъэхэр гъунэжу си гум къикIыу яхужызоIэ Хьэбэз район администрацэм, Бэвыкъуэ къуажэм я унафэщIхэм. Нобэ зэщIэдгъэна Мыужьых мафIэм игъэщыпкъэнущ дэтхэнэми ди гум илъ фIэщхъуныгъэмрэ къарумрэ.

Дэтхэнэми тлъэкI къэдгъэнэнукъым ТекIуэныгъэр къэтлъэщынымкIэ, фыкъызэрытщыгугъыр дгъэзэщIэнымкIэ. Лъэхъэнэм зэрегъэзахуэ ди псэ быдагъыр, къытхуегъэув дызэкъуэтын зэрыхуейр, нобэ, псоми хуэмыдэжу, тщыгъупщэ хъунукъым зы унагъуэшхуэу дызэрыщытыр, къызэрыкIуэ сэлэтым деж щегъэжьауэ командирым нэсыжу – дызылъэпкъышхуэщ,  къэралым худиIэ фIылъагъуныгъэм дызэкъуигъэувэу, дэ сыт хуэдэ лъэпощхьэпори щIыхь хэлъу къызэднэкIынущ, дэ зыри къыттекIуэфынукъым, ТекIуэныгъэри зыIэщIэлъынур дэращ!» — пэкIум къыщыпсалъэм жиIащ  Абдокъуэ Олег.

ЩIэблэрщ фэеплъыр зыхъумэр

Мы фэеплъ комплексым хэкупсагъэ мыхьэнэшхуэ егъэзащIэ, езы щIыпIэм щыпсэухэм къыщымынэу, республикэм щыпсэу лъэпкъыу хъуам яхуэгъэзауи.

Хьэкъыр зыщ: зауэлI щхьэмыгъазэхэм зэрахьа лIыгъэр игъащIэкIи дигу иху хъунукъым, щIэблэхэм зэIэпахын хуейщ ТекIуэныгъэр къэхьыным зи псэр щIэзытахэм я фэеплъыр.

ХьэкъыпIэкIэ, ТекIуэныгъэм и Илъэс 80-м ехъулIэу, хуэфащэ пщIэрэ щIыхьрэ ирагъэгъуэтащ республикэм и къэухьым ит фэеплъ сыну хъуам, «Хэку-анэ» комплексри хэту.

ЖыпIэнурамэ, ахэр фэеплъ сын къудейкъым. Абыхэм я нэхъыбэр къуэшыкхъэщ, Хэкур гуеягъ къагъэлъагъуэу зыхъумахэм я иужьрей увыIэпIэщ.

Дэтхэнэ фэеплъри — тхыдэм и щихъ нагъыщэщ, зауэр зи нэгу щIэкIахэмкIэ къагъэщIа ухуэныгъэщ, макъ езымыгъэщI, ауэ лIыхъужьыгъэ мыкIуэщIымрэ псэемыблэжыныгъэмрэ я щыхьэтщ.

Дэ, нобэ дунейм тетхэм, зауэм хэкIуэдахэм я фэеплъыр тхъумэ, ветеранхэм я лIыхъужьыгъэм пщIэ хуэтщI къудейкъым. Ди пщэрылъ нэхъыщхьэу нобэ къытхуэнэр щIэблэхэр зэрызэпытщIэращ, СВО-м хэт ди лIыхъужьхэр щIалэгъуалэм зэрадгъэцIыхуращ.

Фэеплъыр зыхъумэр щIэблэхэрщ. Ар ди къалэну зэрыщытыр зэи зыщыдгъэгъупщэ хъунукъым. Апхуэдэурэщ хъума зэрыхъур блэкIа, нобэ, къэкIуэну тхыдэхэм лIыхъужьыгъэкIэ гъэнщIа я напэкIуэцIхэр.

Зыгъэхьэзырар АБИДОКЪУЭ Люсанэщ