республиканская общественно-политическая газета на черкесском языке
1941-1945 гъэхэм екIуэкIа зауэ гущIэгъуншэм зи сабиигъуэр хиубыдахэм ящыщщ Хутэ Уэсмэн. Хутэхэ я унагъуэм гугъуехь куэд яшэчащ — 1935-1937 гъэхэм екIуэкIа репрессиер, Хэку зауэшхуэр щекIуэкIа илъэс хьэлъэхэр, зауэ нэужьым щыIа гъаблэр… — Хэку зауэшхуэм щыщIидзам си ныбжьыр илъэси 12 ирикъуати, сощIэж а зэманым екIуэкIар. Зауэм ипэкIэ щыIа репрессием си адэр хэхуащ. Ар Черкесск къалэм дэт…
Адыгэм и гушхуапIэ къызэрымыкIуэщ ди лъэпкъым къыхэкIа, Урысейпсо, Къэралыбэ, Дунейпсо щIэныгъэ утыкухэм зи цIэ щызыгъэIу, зи гъащIэр щIэныгъэмрэ егъэджэныгъэмрэ хуэзыгъэтIылъ и цIыху пажэхэр, еджагъэшхуэхэр, IэщIагъэлI нэхъусахэр. Оскар Уайльд итхыгъащ: «ЩIэныгъэ зэгъэгъуэтыным ухуэпабгъэныр къызыпэкIуэр еш уимыIэу илъэс пщIы бжыгъэ еджэныгъэм зэрыхуэбгъэтIылъращ» жэуэ. Нобэрей ди тхыгъэр зытедухуа АБДОКЪУЭ Ларисэ ЗэIудин и пхъум и гуащIэдэкI лэжьыгъэм уриплъэмэ, хьэкъ…
Зауэм халъхуа сабийхэм псоми я гъащIэр зэхуэдэкъым. Ауэ абыхэм ящыщ дэтхэнэми фIэкIуэдащ и сабиигъуэ дахэр, ар и ныбэ изу шхакъым, абы и фэ изу зихуэпакъым. Пасэу балигъ хъуа нану цIыкIухэри зэрахузэфIэкIкIэ пэщIэтащ зауэмрэ абы къыщIэна гугъуехь къызэрымыкIуэхэмрэ. Абыхэми яхуэфащэщ пщIэ лейрэ гулъытэрэ. Зауэм хэмытами, ахэри лIыхъужьщ. Абы къыхэкIыу, налкъутналмэсым хуэдэу зэхудохьэсыж зауэм халъхуахэм я гукъэкIыжхэмрэ…
Мазэ псом къриубыдэу ди хэгъуэгум щэнхабзэмрэ гъуазджэмрэ я махуэщI къызэрымыкIуэхэр щекIуэкIащ. Хабзэ зэрыхъуауэ, РЦНК-м и унафэм щIэту, республикэм и къалэ, муниципальнэ районхэм и щэнхабзэ къудамэхэм я лэжьыгъэм и къэпщытэжыныгъэу концерт-зэпеуэхэр къызэрагъэпэщащ.Абы ипкъ иту, зыгъэлъэгъуэныгъэхэм я чэзур къылъысащ Хьэбэз районым и щэнхабзэ къудамэми. ТекIуэныгъэм и илъэс 80-м траухуа, «Дэ — ТекIуэныгъэм дрищIэблэщ!» зыфIаща концертым ухишэу, щэнхабзэмкIэ…
КъытщIэхъуэ щIэблэм хэкупсэ-лъэпкъыпсэ гъэсэныгъэ егъэгъуэтыным и мыхьэнэр къэлъытэгъуейщ. Иужьрей зэманым дунейм къыщекIуэкI хьэргъэшыргъэхэм, ди къэралым ныкъуэкъуэгъурэ лъакъуэщIэдзрэ къызэрыхуэхъум, тхыдэр ягъэулъиину зэрыпылъым ущегупсыскIэ, хэкупсагъэ-лъэпкъыпсагъэр псалъэ хэIэтыкIа къудейуэ зэрыщымытыр нэхъри хьэкъ пщохъу. Апхуэдэ хьэлыфIщэныфIхэр щIэблэм хэпщэнымкIэ курыт еджапIэхэм икъукIэ къалэнышхуэ яхь. Къалэныр щызу гъэзэщIа хъуныр дерс къудейм къыщыувыIэкъым, абы къыгуэхыпIэ имыIэу епхыжащ классщIыб лэжьыгъэ зэмылIэужьыгъуэхэр, еджапIэ музейхэр….
Мы гъэм мазаем и 6-м къыдэкІа, зи №8 «Черкес хэку» газетым, «Гъуазджэр зи Іэпэгъуу псэуа» фІэщыгъэцІэм щІэту, Къэзэнокъуэ Хьэсэмбий и тхыгъэ тетащ. Езыр зыщыщ Зеикъуэ къуажэм, и къуажэгъухэм яхуищІ пщІэм и щы-хьэту, ди нэхъыжьыфІыр газетым къыхуотхэ зэпыт, и гукъэкІыж куэдымкІэ къыддогуашэ. Мис, мызыгъуэгуми апхуэдэ зыти, и тхыгъэр триухуащ гулъытэу лъэпкъым хуищІыпхъэр щызу зрамыгъэгъуэта, ауэ зи…
Хэку зауэшхуэм и илъэсхэм партизанхэм икъукIэ хэщІыныгъэшхуэ бийм къыхуахьащ. БжыгъэхэмкІэ къапщтэмэ, нэмыцэ сэлэту, офицеру 1800-м щІигъу, танк, бронемашинэ 11, автомашинэ 22-рэ хэщІыныгъэу фашистхэм ирагъэгъуэтащ. Абы къинэмыщІауэ, лъэмыж 17, телефон зэпыщІэныгъэ линэ километр 30 къагъэуащ. Кавказ щхьэдэхыпІэ Нэхъыщхьэхэм я хуитыныгъэм щІэбэнащ партизан гуп 12-17-м нэс. Абыхэм хэта, ди хэгъуэгум и партизанхэр я бжыгъэкІэ 1200-рэ хъут, абы…
«Щхьэмыгъазэ» жиIэмэ, абы и мыхьэнэр — хъыжьэ, ерыщ, къикIуэтрэ шынэрэ зымыщIэщ. А зы псалъэмкIи къэбгъэлъэгъуэфынущ мы тхыгъэр зытеухуа, Куэш-Хьэблэ къуажэм щыщ ГЪУКIЭ Алий и хьэлыр. И ныбжьым емылъытауэ (илъэс 28-рэ), абы хущIыхьащ гъащIэм и гуащIэгъуэм хэплъэну. Зауэ операцэ хэхар къыщежьа къудейм, мазэ нэхъ темыкIауэ, езым и арэзыныгъэ хэлъу абы кIуауэ щытащ. Абы лъандэрэ зауэлIыр щэнейрэ…
Хэку зауэшхуэр зэриухрэ илъэс 80 щрикъуну махуэр къоблагъэ. Нобэр къыздэсым яхуэмыухыу топсэлъыхь а зауэм гуауэрэ насыпыншагъэу къихьар зыхуэдизым: газетхэми, тхылъ щхьэхуэхэми, кинохэми, телевиденэми цIыху-хэм я гукъэкIыжхэр къытрадзэ, къагъэлъагъуэ. Ар тэрэзщ, щыIар, гукъэкIыжхэр пхъумэн хуейщ. IэщIыб пщIы мыхъун Iуэхугъуэшхуэщ. Зи нэгу щIэкIам и гум зэи хэмыгъуэщэжын дыркъуэу, и псэм зэи хэмывыкIыжын лажьэу къыхуэнащ а лъэхъэнэ дыджыр….
Хэку зауэшухэм ди къэралым ТекIуэныгъэр къызэрыщилъэщрэ илъэс 80 ирикъунущ мы гъэм. ЦIыхубэм и псэемыблэжыныгъэкIэ къэлъэща ТекIуэныгъэм уасэу щIатам и инагъыр нобэ псэу куэдым къагурыIуэкъым. АбыкIэ ахэр бгъэкъуаншэ хъуну къыщIэкIынкъым: ахэр щIалэщ, Хэку зауэшхуэр зи нэгу щIэкIауэ къытхэтыжри мащIэ дыдэщ. Арами, дэтхэнэми ди къалэнщ а махуэ дыджхэр зыщыдмыгъэгъупщэу ди щIэблэм янэтхьэсыныр, абыхэм зауэр зищIысыр, нацизм, фашизм…