Егъэджэныгъэ бэзым и лэжьакIуэхэм я IэщIагъэ IэпщIэлъапщIагъым здыхагъахъуэ Къэрэшей-Черкес республикэ институтым мы махуэхэм щекIуэкIа дауэдапщэр теухуауэ щытащ къэрал Iуэхузехьэ, юрист щэджащэ, дунейпсо цIэрыIуагъ къэзылъэща щIэныгъэлIым, егъэджакIуэм — КЪАЛМЫКЪ Юрэ Хьэмзэт и къуэм.
ЗэIущIэм къеблэгъащ КъЧР-м ЦIыхубэ ЗэIущIэм (Парламентым) и депутат, ДАХ-м и вице-президент, КъЧР-м и Адыгэ Хасэм и тхьэ-мадэ Аслъэнхэ Алий, лъэпкъ Хасэм хэтхэр, республикэм егъэджэныгъэмрэ щIэныгъэмрэкIэ и министрым и къуэдзэ Бэчыжь Фатимэ, филологие щIэныгъэхэм я кандидат Къанкъуэщ Арсен, КъЧР-м и Ищхьэ хьэкумым и хеящIэ, хеящIэхэм я Советым и тхьэмадэ Шорэ Мурид, Къэрэшей-Черкесым и юридическэ жылагъуэр, ди хэкуэгъу юрист-цивилист цIэрыIуэм и цIэкIэ екIуэкIа хэгъуэгупсо зэпеуэм къыхэща еджакIуэхэмрэ студентхэмрэ.
Мыпхуэдэ фIэщыгъэцIэр иIэу екIуэкIащ жылагъуэщIэныгъэ егъэджэныгъэмкIэ кафедрэм и унафэщI, философскэ щIэныгъэхэм я доктор, профессор Шыбзыхъуэ Фатимэ къызэригъэпэща конференцыр. Ар иригъэкIуэкIащ РИПКРО-м егъэджэныгъэм и стратегическэ зыужьыныгъэмкIэ, цифровой трансформацэмкIэ проректор, экономикэ щIэныгъэхэм я кандидат, доцент Абдокъуэ Ларисэ. Конференцыр иригъажьэкIэрэ, ар къытеувыIащ пшыхьыр зытраухуа Iуэхугъуэ нэхъыщхьэм и къалэным.
— Ди щIэныгъэ конференцым и къалэн пажэр къэрал IуэхущIакIуэшхуэ, щIэныгъэлI щэджащэ, бэдаущ, жылагъуэ Iуэхузехьэ ин Къалмыкъ Юрэ и тхыдэ фэеплъыр хъумэнращ, къытщIэтаджэ щIэблэхэм яIэрыгъэхьэнращ. Къапщтэмэ, нобэрей ди щIэныгъэ зэхыхьэм щIалэгъуалэр, республикэм и ищхьэ, курыт еджапIэхэм, юридическэ факультетхэм щеджэхэр куэду къыщIедгъэблэгъам и щхьэусыгъуэ нэхъыщхьэри аращ, — къыхигъэщащ Абдокъуэ Ларисэ. Фигу къэдгъэкIыжынщи, адыгэ лъэпкъым и къуэ пажэ, иджырей Урысейм и тхыдэм юстицэмкIэ и министр IэнатIэ лъагэр зыIыгъа адыгэлIыр, Дунейпсо Адыгэ Хасэм и япэ президент, къэбэрдей лъэпкъым и Конгрессым и япэ тхьэмадэ Къалмыкъ Юрэ дунейм къытехъуащ 1934 гъэм Хьэбэз районым хыхьэ Абазакт къуажэ цIыкIум. Абдежми иужьрей увыIэпIэр щигъуэтыжащ 1997 гъэм. ЗэIущIэм ипкъ иту зыщалъхуа хэку цIыкIуми, Урысейми я зыужьыныгъэм Къалмыкъ Юрэ хуищIа хэлъхьэныгъэм куэду къытепсэлъыхьащ къэрал Iуэхузехьэм и гъащIэм, и гуащIэдэкI лэжьыгъэм щыгъуазэхэр, дэлэжьахэр.
Конференцым къеблэгъахэм фIэхъус ярихкIэрэ, КъЧР-м егъэджэныгъэмкIэ, щIэныгъэмкIэ и министрым и къуэдзэ Бэчыжь Фатимэ жиIащ:
— Нобэрей зэIущIэм мыхьэнэуэ иIэр гъунэншэщ. Къалмыкъ Юрэ хуэдэ цIыхушхуэхэм я гуащIэр пщыгъупщэну Iэмал зимыIэщ. Псом хуэмыдэу ар зи пщэрылъыр дэращ, Къалмыкъым и хэкуэгъухэращ. Апхуэдэуи, зыщыдгъэгъупщэ хъунукъым Урысей Федерацэм и хабзэ, бэдаущ бэзхэр къэгъэщIыным ди хэкуэгъум хуищIа хэлъхьэныгъэ мыкIуэщIыр. Щхьэихауэ и гугъу щIыпхъэщ икIи пщIэ лъагэ хуэфащэщ Урысейм, Ищхъэрэ Кавказым щыпсэу лъэпкъхэм яку зэгурыIуэныгъэ дэгъэлъынымкIэ Къалмыкъым игуэщIа Iуэху узыншэм, хилъхьа гуащIэ иным. Къалмыкъ Юрэ хузэфIэкIащ доктор, профессор щIэныгъэхэмкIэ щIыхь зиIэ Iуэхузехьэ, юрист щIыхьыцIэ лъагэхэр къилъэщын, кафедрэм и унафэщI, ректор IэнатIэ лъагэхэм пэрытын.
Ар ящыщщ СССРмрэ абы хыхьэу щыта республикэхэмрэ я граждан хабзэм и лъабжьэщIэхэр къэзыгъэщIахэм; УФ-м и граждан кодексыр зэхэзылъхьахэм. КъЧР-м и Ищхьэ хьэкумым тхьэмадэ Лепшоков Науруз къыщыпсалъэм, щхьэихауэ къытепсэлъыхьащ къэралым и юридическэ егъэджэныгъэмрэ щIэныгъэмрэ Къалмыкъ Юрэ и фIыгъэкIэ игъуэта зыужьыныгъэм, юридическэ щIэныгъэхэм я кандидат, доктор пщIы бжыгъэ зэригъэсам, езым и цивилистическэ еджапIэ зэриухуам. — ЩIэныгъэлI щэджащэу, егъэджакIуэ, къызэгъэпэщакIуэ зэчиифIэу щыта, щIэныгъэ и лъэныкъуэкIэ щIалэгъуалэм я гъэсакIуэ щыпкъэу ящхьэщыта Къалмыкъ Юрэ и лэжьыгъэр Урысей закъуэм къыщымынэу, хамэ къэралхэми цIэрыIуэ щыхъуащ. Урысейм и демократие хабзэкъэгъэщI лэжьыгъэм Къалмыкъ Юрэ хуищIа хэлъхьэныгъэ къызэрымыкIуэм уасэ хуэщIыгъуейщ. Дауи, Крашенинников Павел и «12 апостолов права» тхылъым Къалмыкъ Юрэ ауэ сытми хигъэхьакъым «яркий представитель идеологии верховенства права» фIэщыгъэцIэр ириту, нэгъуэщIу жыпIэмэ, Къалмыкъ Юрэ яхитхащ зи лэжьыгъэ бгъэдыхьэкIэкIэ къэралым, хабзэм, хуитыныгъэм, жылагъуэм зезыгъэхъуэжахэм, — къыхигъэщащ Лепшоковым.
Политикыр, юристыр, лъэпкъылIыр АдэкIэ псалъэ зыхуагъэфэща Аслъэнхэ Алий и къэпсэлъэныгъэр зыхуэгъэзауэ щытар и лъэпкъым къыхэкIа цIыху щэджащэм дуней хъурейм адыгэу тетыр зэрыригушхуэращ; къытеувыIащ Къалмыкъ Юрэ зэрихьа, бэдаущ, къэрал IэнатIэ лъагэхэм, абдеж щиIа пщIэм.
— КъызэрымыкIуэ политик, зи цIэр хьэрфышхуэкIэ птхын хуей юрист, а псом я щхьэжу, къызыхэкIа лъэпкъым хуэщыпкъэу, ар фIыщэу зылъагъу адыгэлI щэджащэу къытхэтащ Къалмыкъ Юрэ. Езым и лъэпкъ изакъуэр мыхъуу, нэгъуэщIхэри зыгъэпIейтейм, зыгъэгумэщIым щыгъуазэт, зыри IэщIыб имыщIу ядэIэпыкъут. Ди хэкуэгъу къэрал IуэхущIакIуэшхуэм и цIэр зэи зыщыдгъэгъупщэкъым. Юрист-интернационалисту щыта Къалмыкъ Юрэ и фэеплъ сыным дыщызэхуос лъэпкъылIыр къыщыхъуа махуэми, дунейм щехыжами, щыгъуэ пэкIухэр щыдогъэкIуэкI, Юрэ зыцIыхуу щытахэм я гукъэкIыжхэр къаIуэтэж. Удз гъэгъахэр фэеплъ сыным и лъабжьэм щыдогъэтIылъ. Гъэ икIар Къалмыкъ Юрэ и илъэсу щытащ. ИкIи, езыр къыщалъхуа республикэ закъуэм къыщымынэу, абы и фэеплъыр щагъэлъэпIащ гъунэгъу хэгъуэгухэми, и цIыхугъэкIэ, лэжьыгъэкIэ Юрэ къыздацIыхуу щытахэм. Властыр, жылагъуэ лIыкIуэхэр хэту фэеплъ дауэдапщэ инхэр едгъэкIуэкIащ. Дэтхэнэми купщIэ хэлъу дыхэтащ, къызэгъэпэщыныгъэ лэжьыгъэхэри фIагъ хэлъу зэфIэтхащ. ЖысIэнщи, Къалмыкъ Юрэ теухуа сыт хуэдэ зэхыхьэри къызэрымыкIуэу купщIэшхуэ зыхэлъ мэхъу: къызэщIыдоубыдэ и гъащIэри, гуащIэри, и жылагъуэ лэжьыгъэшхуэри. Си фIэщ мэхъу: Юрэ щхьэкIэ гушхуэр адыгэ лъэпкъ закъуэракъым, атIэ апхуэдэ цIыхушхуэ къыздэхъуа республикэри, абы щыпсэу лъэпкъхэри а лIы щыпкъэм ироин, — къыхигъэщащ Аслъэнхэ Алий.
Конференцым ипкъ иту Къалмыкъ Юрэ и гъащIэм и лъэныкъуэгъазэ зэхуэмыдэхэр къызэщIрагъэубыдэу цIыху куэд къэпсэлъащ. ИкIи, дэтхэнэми къыхигъэщащ Юрэ хэлъа цIыхугъэ иныр, гуапагъэр, и гур зэIухауэ, губзыгъагъэмрэ пэжагъымрэ я телъхьэу зэрыщытар, апхуэдэ цIыхушхуэр ди республикэм къызэрыщыхъуам зэрыригушхуэр. Пшыхьым хэтахэм гуапэ ящымыхъуу къэнакъым Юрэ и къэпсэлъэныгъэ купщIафIэхэр къэзыгъэлъагъуэу тхыдэм къыхэна архив-нэтынхэр конференцым ипкъ иту къызэрагъэлъэгъуар. Дауи, конференцым кърашэлIа щIалэгъуалэмкIэ ар къызэрымыкIуэ щапхъэт.
ЩIэныгъэ зэхыхьэм ипкъ иту мы махуэм ягъэлъэпIащ юридическэ, политическэ, правовой тематикэмкIэ зэпеуэм зи эссе къыхэща ныбжьыщIэхэр; Къалмыкъ Юрэ и цIэкIэ екIуэкIа зэхьэзэхуэм бжьыпэр щызыубыдахэр. КъыхэжаныкIахэм хуагъэфэщащ щIыхь тхылъхэр, фIыщIэ нагъыщэхэр, фэеплъ саугъэтхэр.
АБИДОКЪУЭ Люсанэ
Больше на Черкес хэку
Подпишитесь, чтобы получать последние записи по электронной почте.
